با اعلام خروج آمریکا از برجام، بیانیه سه‌جانبه اروپاییان در کنار کنفرانس مطبوعاتی موگرینی با تأکید بر دو محور اصلی منتشر شد: اول اینکه تصمیم ترامپ، اشتباه بود و دوم اینکه ایران باید در برجام بماند. در واقع تا زمانی که بحث بودن یا نبودنِ آمریکا در برجام مطرح بود، اروپاییان بین دو گزینه خوب و بد قرار داشتند و طبیعتاً ترجیح آنها ماندن در کنار آمریکا در برجام بود.
اما با گذشت چند روز از اعلام ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام، حالا اروپاییان مطمئن هستند که بین دو گزینه بد و بدتر قرار گرفته‌اند. بر این اساس شاید خروج اروپا از برجام در حالت قبلی، گزینه بد در مقابل خوب به شمار می‌رفت و به کناری گذاشته می‌شد، اما حالا گزینه بد در مقابل بدتر به شمار آید زیرا در صورت جدیت آمریکا در تحریم شرکت‌های اروپاییِ همکار ایران، مقامات قاره سبز که چند هفته پیش بواسطه دو تا تغییر تعرفه بلافاصله خود را به واشینگتن رساندند، چگونه می‌توانند در برابر تحریم خسران‌آور در همکاری‌های گسترده تجاری با آمریکا دوام بیاورند؟
بنابر این در این چند روز که از امضای ترامپ پای دستور خروج آمریکا از توافق هسته‌ای گذشته، سران سه کشور اروپایی اگر چه از تصمیم آمریکا ابراز تأسف کرده‌اند، اما راهبرد خود را به سمت ایران نشانه رفته‌اند. خودتان صحبت‌های آنها طی چند روز اخیر با بخوانید و قضاوت کنید:
آنگلا مرکل
صدراعظم آلمان هم‌صدا با رئیس کمیسیون اروپا شد که اروپا باید سیاست خارجی‌اش را خودش تنطیم کند و به تصمیم این و آن تغییر ندهد. او گفت: «زمان آن گذشته که آمریکا از ما و اهدافمان محافظت کند. اروپا باید فرمانش را خودش در دست بگیرد و این مسئولیت ما برای آینده است». اما در کنار آن طی یک کنفرانس خبری تأکید کرد «ما نباید توافق هسته‌ای را زیر سؤال ببریم بلکه باید در مورد یک توافق بزرگتر که فراتر از موضوع هسته‌ای پیش برود، گفتگو کنیم».
او همچنین با رئیس‌جمهور ایران، تلفنی صحبت کرد و از حمایت اروپا از برجام در صورت پایبندماندنِ ایران به تعهداتش سخن گفت. البته تأکید کرد این در شرایطی رخ می‌دهد که ایران در مذاکراتِ پیشِ رو با اروپاییان در مورد برنامه موشک‌های بالستیک و فعالیت‌هایش در کشورهای نزدیک مثل سوریه و یمن گفتگو کند. او همزمان حمله‌ای که از سوریه به بلندی‌های تحت کنترل اسرائیل در جولان صورت گرفت را محکوم کرد، کاری که پیشتر وزیر خارجه آلمان نیز انجام داده بود. مرکل از ایران خواست به جای افزایش تنش‌ها به تلاش‌هایی که برای کاهش هزینه خروج آمریکا از برجام آغاز شده، بپیوندد.
یک روز بعد او در یک سخنرانی که به صورت زنده از تلویزیون‌های آلمان پخش شده، بار دیگر اقدام ترامپ را «مایه تأسف و نگرانی» دانسته که «اعتماد را در نظم بین‌المللی خدشه‌دار می‌سازد» اما اضافه کرده برنامه موشکی ایران، روابطش با اسرائیل و اقداماتش در سوریه «نگرانی‌های گسترده‌ای را برانگیخته است». او همچنین اضافه کرده بخشی از نگرانی نسبت به اقدام‌های ترامپ، مربوط به خروج واشینگتن از توافق آب‌وهوایی پاریس و اعلام یکجانبه تعرفه‌های تجاری است.
خانم مرکل همچنین در گفتگو با پوتین اطمینان داد که آلمان «به سهم خود» به دنبال حفظ برجام با اعضای باقی‌مانده است. وزیر خارجه دو کشور نیز کمی پیشتر با هم دیدار کرده و همین موضع را اعلام کردند. وزیر خارجه آلمان مصاحبه‌ای با نشریه اشپیگل داشته و در آنجا ابراز امیدواری کرده تا اروپا بتواند بر سازوکاری برای سدکردن تحریم‌های آمریکا علیه شرکت‌های اروپاییِ همکار با ایران توافق کند. با این حال «هایکو ماس» دو روز پیش گفت «راه‌حل ساده‌ای برای حفاظت از شرکت‌ها در مقابل ریسک تحریم‌های آمریکا وجود ندارد». او گفت «ایران آماده گفتگو است اما به هر حال باید انگیزه‌های اقتصادی هم وجود داشته باشد که به نظرم پس از تحریم‌های آمریکا آسان نخواهد بود».
امانوئل مکرون
مکرون شاید آخرین مقام خارجی بود که پیش از اعلام خروج آمریکا از برجام با ترامپ به صورت تلفنی صحبت کرد. ظاهراً او می‌خواست آخرین تلاش‌هایش را برای باقی‌ماندن گزینه «خوب» برای اروپا انجام دهد اما پس از این گفتگو خبرهای غیررسمی حاکی از این بود که ترامپ به وی اعلام کرده از برجام خارج می‌شود. همین نیز شد.
رئیس‌جمهور جوان فرانسه در توئیتی اعلام کرد «فرانسه، آلمان و پادشاهی متحد از تصمیم ایالات متحده برای خروج از برجام، متأسف هستند. رژیم عدم اشاعه هسته‌ای در خطر است». در واقع آنچه مکرون را بیش از هر چیز ناراحت کرده، این است که با بودنِ برجام، می‌شد سایر کشورها را نیز به عدم پیگیری تسلیحات هسته‌ای واداشت، اما اکنون احتمال افزایش تعداد اعضای باشگاه دارندگان بمب هسته‌ای بیشتر شده است.
او یک روز پس از اعلام ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام با رئیس‌جمهور روحانی گفتگو کرد تا مطمئن شود ایران در برجام می‌ماند. مکرون از روحانی خواست «در گفتگوهای باز با همه اطراف درگیر» شرکت کند و در مورد موشک‌های بالستیک، فعالیت‌هایش در منطقه و همچنین آینده برنامه هسته‌ای پس از ۲۰۲۵ میلادی حاضر به گفتگو شود. صبح همان روز لودریان وزیر خارجه فرانسه در مصاحبه با رادیو فرانسه گفت:
«منطق آمریکا انزواطلبانه، حمایت‌گرانه (نسبت به اقتصاد خودش) و تکروانه است. این یک خدشه در تعهدات بین‌المللی است و فرانسه عمیقاً از این تصمیم متأسف است. ما در روزهای پیشِ رو بنگاه‌های اقتصادی را جمع می‌کنیم و در گفتگو با آنها تلاش می‌کنیم تا جایی که امکان دارد آنها را از اهرم‌های (تحریم) آمریکا حفظ کنیم».
یک منبع نزدیک به دفتر مکرون به سی‌ان‌ان گفته است از نظر رئیس‌جمهور فرانسه، خروج آمریکا پایان داستان نیست بلکه پایان یک فصل از آن است. وی همچنین چهارشنبه گذشته در مصاحبه با دویچه وله تأکید کرد اروپا اگر نگران «ثبات و صلح در خاورمیانه» است، باید تعهداتش در برجام را مجدداً تأیید و تحکیم کند. به نظر او رفتارهای ترامپ، اروپا را در یک نقطه عطف قرار داده است: «ما در یک لحظه تاریخی برای اروپا قرار داریم. اروپا مسئولیت تضمین نظم چندجانبه‌ای را برعهده دارد که ما در پایان جنگ جهانی دوم ساختیم و اکنون گاهی به لرزه در می‌آید».
مکرون به دویچه‌وله صراحتاً گفت ما در برجام ماندیم تا بر اثر تصمیم آمریکا، ایران فعالیت هسته‌ای‌اش را از سر نگیرد و تنش در منطقه افزایش نیابد «اما به هر حال معتقدیم این توافق باید در مورد فعالیت‌های هسته‌ای در ۲۰۲۵، فعالیت‌های بالستیک در منطقه و فعالیت‌های منطقه‌ای در عراق و یمن وسوریه و لبنان تکمیل شود. به نظرم این توافق باید گسترده‌تر شود و ما داریم با اتحادیه اروپا، آلمان و پادشاهی متحد روی این موضوع کار می‌کنیم». وقتی از او در مورد احتمال افزایش تنش با آمریکا پرسیده شد گفت: «مؤلفه‌های تنش‌زا وجود دارند اما تمایل قدرتمندی میان ما وجود دارد. به نظرم می‌توانیم با پیشنهادم درمورد مذاکرات گسترده‌تر پیش برویم». رئیس‌جمهور فرانسه دو روز پیش بار دیگر تلفنی با ترامپ گفتگو کرد و «نگرانی جدی» خود را در در مورد «ثبات در منطقه» ابراز کرد.
در آخرین اظهار نظر فرانسوی دو روز پیش لودریان وزیر خارجه آن کشور تأکید کرد «ما سهامداران توافق وین هستیم و می‌خواهیم سهامدار بمانیم». وی گفت «این توافق بدان معنا است که عدم اشاعه هسته‌ای، ممکن است زیرا ایران به هیچ وجه به سمت ساخت سلاح هسته‌ای نخواهد رفت.»
ترزا مِی
نخست‌وزیر بریتانیا که کشورش قصد خروج از اتحادیه اروپا را دارد و در گیر و دار اختلافات اقتصادی با آن است، تلاش کرد وحدت سیاسی‌اش را با همتایان اروپایی حفظ کرده و به نمایش بگذارد.
جدا از بیانیه مشترک سه کشور که بلافاصله پس از اعلام ترامپ مبنی بر خروج از توافق منتشر شد، در مجلس بریتانیا نیز همراستا با سخنان دو همتایش گفت برجام یک گام مهم در حفظ امنیت جهان بوده و بارها در گفتگو با ترامپ بر این نکته تأکید کرده که برجام باید سر جایش بماند. با این حال موضوعاتی مانند «موشک‌های بالستیک، اتفاقی که قرار است پس از پایان دوران محدودیت‌های برجام بیافتد و فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران در منطقه باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد. ما با اروپایی‌مان و سایر متحدانمان در حال کار هستیم تا به این هدف برسیم».
بوریس جانسون نیز در پارلمان گفت از تصمیم آمریکا متأسف است و قرار نیست بریتانیا همین کار را تکرار کند.
سخنگوی ترزا می پنج‌شنبه گذشته اعلام کرد وی با ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا تلفنی گفتگو کرده و یادآوری کرده که «ما و شرکای اروپایی ما کاملاً متعهد هستند که اطمینان حاصل کنند توافق هسته‌ای به عنوان بهترین راه برای ممانعت از توسعه سلاح هسته‌ای از سوی ایران پابرجا می‌ماند». بنابر این بین آنها توافق شد که گفتگوهایی با هدف جلوگیری از خسران شرکت‌های انگلیسی از تحریم‌های جدید آمریکا برگزار شود. ترزا می همچنین در این گفتگو بر همراهی با آمریکا در تداوم تحریم کره شمالی تا خلع سلاح کامل تأکید کرد.
آنها در این گفتگوی تلفنی همچنین حمله اخیر موشکی از خاک سوریه به اسرائیل را «محکوم کرده و از حق اسرائیل برای دفاع از خود در برابر تجاوز ایرانیان پشتیبانی کردند». ترزا می و ترامپ «ضرورت حفظ آرامش از سوی همه طرف‌ها و اهمیت مقابله با اقدامات بی‌ثبات‌کننده ایران در منطقه» را یادآور شدند. می دو روز پیش تلفنی با رئیس‌جمهور روحانی نیز گفتگو کرد و هر دو بر «اهمیت تدام گفتگوهای دوجانبه» و صبوری برای نتیجه مذاکرات وزرای خارجه اروپایی با ایران در بروکسل تأکید کردند.
جمع‌بندی
در چند روزی که از اعلام ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از توافق هسته‌ای گذشته، سران اروپا فقط بر دو راهبرد در هفته‌ها و ماه‌های پیشِ رو تأکید کرده‌اند: ایران باید در برجام بماند و ایران باید در مورد سایر نگرانی‌های آمریکا صحبت کند. در واقع به جای اینکه خروج آمریکا از توافقی که به صورت چندجانبه با اروپاییان و چین و روسیه امضا کرد، ترامپ را نسبت به اروپا بدهکار کند، به عکس موجب بدهکاری ایران شده است.
اروپاییان قول داده بودند در صورتی که ایران در فعالیت‌های هسته‌ای‌اش محدودیت ایجاد کند محدودیت‌های اقتصادی را از کشورمان بردارند. اما حالا می‌خواهند در ازای همان وعده‌ها، تعهداتِ بیشتر از ما بگیرند، تازه همان وعده‌های اقتصادی را نیز می‌توانند بعد از این به بهانه تحریم‌های آمریکا کم‌مایه‌تر اجرا کنند.
این همان داستان تکراری چماق و هویج است که یک بار در حوزه هسته‌ای اجرا شد و حالا می‌خواهند در مورد فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای ایران عملی شود. از سویی آمریکا و اسرائیل، کشورمان را تهدید به جنگ می‌کنند و از سوی دیگر اروپاییان می‌گویند اگر این محدودیت‌های بیشتر را بپذیرید همکاری‌های اقتصادیِ ما ادامه می‌یابد.
