هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران یکی از مهمترین بخش‌های طرح تحول اقتصادی بود که بر مبنای آن به جهت ایجاد عدالت در بهره مندی از یارانه های اختصاص یافته به کالاها یارانه تعدادی از کالاهای مصرفی به طور مستقیم به خانواده ها واگذار شد.
مطابق این قانون شانزده قلم کالا و خدمات مشمول حذف یارانه و عرضه به قیمت بین‌المللی می‌شوند. در مدت پنج سال یارانه کالاهایی چون بنزین، گازوئیل، گاز، نفت، برق، آب، گندم، شکر، برنج، روغن و شیر حذف شده و آنها با قیمت بازارهای منطقه خلیج فارس عرضه می‌شوند.
بر اساس این طرح دولت ایران می‌توانست ۲۰ هزار میلیارد تومان ازبابت افزایش قیمت، درآمد داشته و در این بین نیمی از این درآمد را برای مقابله با تورم به صورت نقدی بین مردم توزیع کند. ۳۰ درصد از این در آمدها نیز به تولید کنندگان و ۲۰ درصد به دولت به منظور جبران خسارات ناشی از افزایش حامل‌های سوخت تعلق می‌گیرد. هرچند سالهاست یارانه تولید کنندگان به آنها پرداخت نشده است.
اواخر مهرماه سال ۸۹ بود که اولین قسط یارانه های نقدی به مبلغ ۴۰ هزار و پانصد تومان به حساب ۲۰ میلیون سرپرست خانوار واریز شد.
این اقدام در ابتدا مخالفانی داشت اما نکته قابل توجه این بود که بسیاری از مقامات نیز خود را مشمول دریافت یارانه دانسته و یارانه نقدی دریافت می کردند؛ در شرایطی که بسیاری از خانواده های فقیر منبع درآمدی پیدا کرده بودند، برخی با حقوق های بالاتر از حد مجاز هم اقدام به دریافت یارانه کردندو
در یک گزارش با مقایسه سطح قیمت ۱۴ قلم کالای خوراکی شامل ماست، شیر، پنیر، تخم مرغ، مرغ، گوشت، قندو شکر، میوه، چای، گوجه و خیار، سبزیجات، حبوبات، برنج و روغن در دو مقطع تاریخی یعنی آذرماه سال ۱۳۸۹ و اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۱ و با احتساب سرانه مصرف یک خانوار ۴ نفره در ایران، افزایش هزینه ماهانه این خانوار در مصرف هر یک از این اقلام خوراکی با توجه به رشد قیمت آن کالا محاسبه شده‌است که نتیجه محاسبات نشان می‌دهد، رشد قیمت این ۱۴ قلم کالای خوراکی موجب افزایش ۱۶۲ هزار تومانی هزینه‌های ماهانه یک خانوار ۴ نفره طی حدود یک سال و نیم شده‌است و تنها ۲۰ هزار تومان برای هزینه‌های دیگر (مانند آب، برق، گاز، سوخت و…) باقی می‌ماند.
ماجرای “نه” گفتن مردم به یارانه نقدی در دولت یازدهم
از مهر ۸۹ تا زمانی که دولت یازدهم روی کار بیاید حدود سی ماه یارانه نقدی به مردم پرداخت شد که در نهایت دولت یازدهم بعد از اولین واریزی با توجه به انتقاداتی که به هدفمندی یارانه ها داشت در اقدامی از مردم خواست تا به یارانه نقدی “نه” بگویند.
مرحله دوم طرح هدفمندی یارانه‌ها از ۲۰ فروردین ۱۳۹۳ و با ثبت نام از متقاضیان این مرحله آغاز شد. این مرحله از طرح با مجوزی که از جانب مجلس شورای اسلامی در چارچوب تبصره ۲۱ قانون بودجه سال ۱۳۹۲ به دولت داده شده است، دولت را موظف کرده با سازوکاری که مورد نظر خودش می‌باشد، این مرحله را به انجام برساند.
از جمله اهداف تعیین‌شده در فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها اصلاح قیمت حامل‌های انرژی مانند بنزین، گازوئیل و نفت کوره و نزدیکتر کردن آنها به قیمت فوب خلیج فارس بوده است. به گفته مقامات دولت ایران، در این فاز مکانیسم‌هایی نیز برای تشخیص درستی اطلاعاتی که شهروندان در اختیار دولت می‌گذارند پیش بینی شده بود.
دولت به مدت دو ماه تبلیغات گسترده ای برای نه گفتن مردم به یارانه ها انجام داد اما در نهایت مردم آنچنان که دولت می خواست از یارانه خود انصراف ندادند.
با ثبت نام اولین گروه از متقاضیان دریافت یارانه نقدی، فاز دوم برنامه هدفمندی یارانه‌ها از روز چهارشنبه ۲۰ فروردین ۱۳۹۳ به‌طور رسمی کلید خورد. در نهایت طبق نظرسنجی بالغ بر ۹۱٫۲ درصد از مردم ایران تمایل خود را برای دریافت یارانه مرحله دوم از طریق وب‌گاه رسمی، اعلام کردند.
یارانه ها و بنزینی که پله پله گران شد
در مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای از ۴۰۰ به ۷۰۰ تومان، بنزین آزاد از ۷۰۰ به هزار تومان، گازوئیل سهمیه‌ای از ۱۵۰ به ۲۵۰ تومان، گازوئیل آزاد از ۳۵۰ به ۵۰۰ تومان، نفت سفید از ۱۰۰ به ۱۵۰ تومان، نفت کوره از ۷۰۰ به هزار تومان، گازوئیل سهمیه‌ای از ۱۵۰ به ۳۰۰ تومان، گازوئیل آزاد از ۳۵۰ به ۵۰۰ تومان رسید که همین موضوع منجر به افزایش قیمت سایر کالاها و خدمات در کشور شد.
در ادامه از شهریور ماه ۹۴ بنزین سهمیه ای دیگر قطع شده و بنزین آزاد با نرخ ۱۰۰۰ تومان توزیع شد؛ این روند تا کنون ادامه داشته است اما در برنامه بودجه سال ۹۷ پیش بینی شده است قیمت بنزین بالاتر از ۱۵۰۰ تومان رفته و از این رو برخی از اعتراضات از هم اکنون نسبت به این موضوع آغاز شده است.
قیمت آب، گاز، برق و سایر حامل های انرژی هم قبل از هدفمندی یارانه ها رقمی بسیار اندک بود که از شروع این طرح و به بهانه پرداخت یارانه چندین بار گران شده اند؛ به عنوان مثال قیمت برق در دولت یازدهم در سه مرحله افزایش پیدا کرد که حدوداً دو مرحله آن در سکوت خبری و پیش از رسانه ای شدن افزایش پیدا کرد.
با گذشت ۸۲ مرحله واریز یارانه نقدی اکنون زمزمه های حذف یارانه ها از لایحه بودجه پیشنهادی دولت در سال ۹۷ به گوش می رسد.به نظر می رسد یکی از راه های کسب درآمد در سال ۹۷ برای دولت قطع یارانه ها باشد.
در شرایطی که دولت یک بار نه گفتن به یارانه ها را به عهده مردم گذاشت و حدود ۹۰ درصد مردم از یارانه خود انصراف ندادند این بار دولت خود دست به کار شده تا یارانه ها را قطع کند.
هرچند قطع یارانه ثروتمندان طبیعی است اما نکته قابل تامل این است که این اقدام دولت با شعارهای انتخاباتی بسیار فاصله داشته و دولت علیرغم شعارهای متعدد در نهایت مسیری را در پی گرفت که به افزایش تعداد فقرا دامن می زند.
در ادامه واریز یارانه ها برخی از وزرای دولت این موضوع را بسیار ناخوشایند برای دولت دانستند که ماهانه رقم کلانی را به جیب ملت به عنوان یارانه واریز کنند تا جایی که زنگنه وزیر نفت اعلام کرد شب واریز یارانه شب مصیبت عظمای دولت است؛ هرچند این صحبت ها با عملکرد دولت مغایرت داشت چرا که از یک طرف شب واریز یارانه شب مصیبت عظما نامیده می شد اما از طرف دیگر هزینه های جاری دولت به شدت بالا رفت تا جایی که دولت در ۷ ماه گذشته ۷ برابر سال گذشته هزینه جاری داشته است.
در شرایطی که دولت دوزادهم در لایحه بودجه ۹۷، طرح حذف ۲۰ میلیون نفر از یارانه بگیران را ارائه داده است که هنوز ساز و کار مناسبی برای شناسایی این تعداد در دولت پیش بینی نشده است. از طرف دیگر هیچ پیش بینی برای اینکه یارانه این تعداد افراد به سمت بخش تولیدی و یا افزایش یارانه نیازمندان برود صورت نگرفته است.
چه کسانی در سال ۹۷ یارانه می گیرند؟
نوبخت در نشست خبری خود با بیان اینکه بخشی از افرادی که مستحق دریافت یارانه هستند شناسایی شده که عمده این افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی هستند گفت: بخش دیگر افراد شناسایی نشده اما با اطلاعات مشخص در نزد بیمه‌های تامین اجتماعی هستند که این افراد هم به صف افراد یارانه‌بگیر اضافه خواهند شد. وی ادامه داد: گروه سوم افراد نیازمندی هستند که تمایل به دریافت یارانه را به دولت اعلام می‌کنند و وزارت کار پس از بررسی و صحت سنجی یارانه آنها را نیز به همان مبلغ ۴۵۵۰۰ تومان پرداخت خواهد کرد.
بسیاری از نمایندگان قطع یارانه این تعداد از مردم را نشدنی می دانند اما باید دید نمایندگانی که با همراهی و تحت عنوان وکیل الدوله وارد مجلس شدند می توانند از این خواسته دولت چشم پوشی کرده و برای یک بار هم که شده از حقوق مردم طرفداری کنند یا خیر؟
