رضا نباتی کارشناس آموزش قرآن با اشاره به برگزاری اولین همایش تخصصی بررسی مسائل اساسی فرا روی منشور توسعه فرهنگ قرآنی کشور و ارائه گزارش گروه پایش این دبیرخانه اظهار داشت: ارائه چنین گزارشی از سوی دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور کاری جسورانه و در عین حال قابل تأمل است که واقعاً جای تشکر و قدردانی دارد؛ به شرط آن که اولاً بندهای ۲۰ گانه گزارش مورد توجه جدی و اعمال نظر مسئولان ذی ربط قرار گیرد.
عملکرد کمیسیون آموزش عمومی قرآن جای تأمل دارد/ نمره ۷٫۲۵ کمیسیون آموزش عمومی از ۲۰
وی با بیان اینکه گزاش در دو صفحه تحلیلی ـ راهبردی فعالیت‌های کمسیون آموزش عمومی که شورای توسعه فرهنگ قرآنی و ارائه شده حاوی نکاتی مهم است، افزود: این گزارش نشان می‌دهد کمیسیون آموزش عمومی قرآن در طول سال‌های گذشته چه مسیری را طی کرده و اکنون در کجا ایستاده است. به نظر من با توجه به اعتباراتی که در طول چند سال اخیر در اختیار کمیسیون آموزش عمومی قرار گرفته و از طرفی جایگاه کمیسیون و هم چنین تعریف و تصویب اهداف، انتظار نمی‌رفت نقاط ضعف این کمیسیون تا این حد پر رنگ باشد.
مؤلف کتاب‌های درسی قرآن با اشاره به این که ارزیابی کمیته پایش بر اساس ۲۰ شاخص تبیین‌شده در ۴ سطح خیلی کم، کم، متوسط و زیاد است، گفت: از ۲۰ شاخص ۱۱ مورد کم، ۲ مورد خیلی کم، ۵ مورد متوسط و تنها ۲ مورد، در سطح خوبی قرار دارد که بر اساس این گزارش، کمیسیون آموزش عمومی قرآن در عدم خروج از وظایف ذاتی یا تصدی‌گری بی‌مورد و برگزاری منظم جلسات نمره خوبی داشته است اما عملکرد کمیسیون در حوزه‌های تخصصی از سطح خوبی برخوردار نبوده است.
نباتی افزود: اگر ۵ نمره برای هر کدام از سطوح بررسی شاخص‌ها فرض کنیم و معدل‌گیری از نمرات داشته باشیم، نمره کمیسیون آموزش عمومی از ۲۰ نمره، معادل با ۷٫۲۵ است که نشان می‌دهد مسائل اصلی کمیسیون با ضعف‌های بسیاری روبرو است.
وی با اشاره به اینکه پیگیری مشکلات کمیسیون آموزش عمومی از سوی مدیران ذی ربط و به ویژه شورای عالی انقلاب فرهنگی نباید نادیده گرفته شود، خاطرنشان کرد : مسئولان در مسائل اصلی کمیسیون ضعف‌هایی دارند، ناکارآمدی و ناکامی در گزارشات شاهدی بر این ادعاست. مثلاً کمیسیون آموزش عمومی با توجه به «مأموریت ذاتی» باید توسط مسئولان اهداف در برنامه‌ها تبیین و اجرایی شده و آسیب‌های احتمالی شناسایی و برطرف شود، اما سیاست‌های اجرایی جذب و نحوه هزینه‌کرد بودجه و حتی توزیع اعتبارات چندان موفق نبوده است.
بود و نبود کمیسیون برای کلاس های آموزش قرآن مدارس، محسوس نیست!
مؤلف کتاب‌های درسی قرآن با بیان اینکه ده‌ها میلیارد تومان اعتبار در سال‌های اخیر به کمیسیون آموزش عمومی اختصاص یافته است، گفت : مثلا مبلغی بیش از ۶۳ میلیارد تومان از این اعتبارات در چهار مرحله به وزارت آموزش و پرورش تخصیص داده شده است؛ در حالی که یک معلم قرآن مدرسه و یک کلاس درس قرآن از این منابع کوچک ترین سهم و بهره ای نداشته است. پرسش این جاست آیا نباید نتایج چنین بذل و بخششی در پایان همان مرحله اول در شورای نظارت بررسی می‌شد تا این که معلوم شود این اعتبارات در جای خود هزینه می‌شود یا نه؟
وی گفت : طبق این گزارش وجود کمیسیون آموزش عمومی باید روند نهادها را بهبود می داد اما بر اساس آمارها بود و نبود کمیسیون برای مدارس و حتی دستگاه‌های قرآنی محسوس نبوده است. و این حکایت از این مسأله دارد که اختصاص بودجه به کمیسیون آموزش عمومی قرآن، در ارتقاء و تقویت فعالیت های قرآنی وزارت آموزش و پرورش به هیچ وجه مؤثر نبوده است.
اندیشه‌های فعالان قرآنی در کمیسیون آموزش عمومی جایی برای ارائه داشته باشد
مؤلف کتاب‌های درسی قرآن در ادامه به یکی دیگر از ضعف‌های کمیسیون آموزش عمومی اشاره کرد و افزود: تعامل کمیسیون با صاحبان فکر و پژوهشگران این عرصه طبق گزارش‌ها چندان موفق نبوده است. کمیسیون آموزش عمومی قرآن نهادی مشورتی است اما نشان می‌دهد اندیشه‌های فعالان قرآنی در آنجا جایی برای ارائه و عرضه ندارند، بلکه عده‌ای خاص با اعمال سلیقه وارد عمل شده و برنامه‌هایی را اجرایی می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه موضوع چینش کمیسیون آموزش عمومی چندان کاربردی نیست، اظهار داشت: این نوع چینش نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای جامعه و بویژه وزارت آموزش و پرورش باشد. اهداف آموزش عمومی قرآن تصویب شده است اما شاخصه‌های آن به منظور عملیاتی کردن این امر و نحوه اقدام در این رابطه هنوز احصا نشده‌اند و دستگاه‌ها تکلیف خود را برای عملیاتی کردن اهداف نمی‌دانند.
مؤلف کتاب‌های درسی قرآن با بیان اینکه فعالان قرآنی باید بیش تر از این ها در کمیسیون آموزش عمومی نقش ایفا کنند، گفت: بهتر است از پژوهشگران و فعالان قرآنی، برنامه‌های متناسب با اهداف پیش رو خواسته شود و پس از بررسی ضعف‌ها، تغییرات لازم به منظور بهینه‌سازی عملکرد این بخش ها اعمال شود. و بر این روند باید نظارت کافی و مستمر صورت گیرد. در این حالت می‌توان از موازی‌کاری نهادها جلوگیری کرده و خلاءهای موجود در این عرصه را شناسایی و برطرف کرد.
از عدم استقلال تا تغییر وظایف در کمیسیون آموزش عمومی قرآن
نباتی با اشاره به اینکه ناهماهنگی‌های موجود در کمیسیون آموزش عمومی باید شناسایی شود، افزود: آموزش عمومی چند مشکل اساسی دارد؛ یکی اینکه این کمیسیون با تخصیص بودجه و اعتبارات نقش اصلی خود را از دست داد و نهادهای زیرمجموعه کمیسیون تنها به فکر جذب بودجه بیش تر هستند، درحالی که باید ابتدا به فکر برنامه‌ریزی و اجرای بهتر طرح‌ها باشند.
وی عدم استقلال کمیسیون آموزش عمومی را یکی دیگر از مشکلات این کمیسیون عنوان کرد و گفت: کمیسیون آموزش عمومی جایگاه محکمی که بتواند به صورت مقتدرانه عمل کند، ندارد. هم چنین بهتر است چرایی آموزش عمومی را مورد نقد قرار گیرد و دبیرخانه شورا نیز باید بگوید با آمدن کمیسیون چه تغییراتی در برنامه و اهداف فعالیت‌های قرآنی به صورت عمومی ایجاد شده است.
رویکرد اهداف آموزش عمومی قرآن باید «تربیت قرآنی» باشد
مؤلف کتاب‌های درسی قرآن با بیان اینکه کمیسیون آموزش عمومی نتوانسته قدم مؤثری برای اهداف تعیین‌شده بردارد، خاطرنشان کرد : رویکرد آموزش عمومی قرآن باید بر اساس «رویکرد تربیت قرآنی » باشد. همان‌طور که امام خمینی(ره) فرمودند؛ «تربیت باید تربیت قرآنی باشد و بچه‌های ما باید قرآنی تربیت شوند» بر همین اساس آموزش قرآن باید به سمت تربیت قرآنی افراد جامعه حرکت کند، چرا که هدف از نزول قرآن هم هدایت بشر است. این هدف باید در تار و پود کلیه فعالیت های قرآنی، از روخوانی گرفته تا حفظ و قرائت و تجوید و نفسیر قرآن به عنوان «نخ تسبیح» در نظر گرفته شود. تربیت قرآنی در چنین پارادایمی شکل می‌گیرد.
وی با بیان اینکه برای تحقق اهداف آموزش عمومی قرآن باید نسبت هر هدف با فرد و جامعه مشخص شود؛ گفت: مثلاً در یک آموزشگاه یا مؤسسه اهداف آموزش قرآن با مدارس متفاوت است. به همین‌دلیل مؤسسه‌ای که در بین مؤسسات قرآنی کار تخصصی انجام می‌دهد نباید از کمیسیون آموزش عمومی اعتباری دریافت کند؛ چرا که اهداف آن فعالیت در عرصه‌های تخصصی قرآن کریم است. در حالی که چنین نیست و از اعتبارات آموزش عمومی به افراد یا جریان‌های خاص کمک می‌شود.
شورای توسعه فرهنگ قرآنی درها را باز کند …
مؤلف کتاب‌های درسی قرآن با اشاره به اینکه اهداف نهادها باید بر اساس نیاز مخاطبان تنظیم شود، خاطرنشان کرد: هم‌اکنون مبانی تفکری و محتواهای آموزشی در حوزه آموزش عمومی قرآن به هیچ وجه با ذائقه و نیاز مخاطبان مطابقت ندارد، بر همین اساس باید نیازسنجی و پس از آن اولویت‌بندی کرده و بر اساس آن برنامه‌ریزی و عمل کرد.
نباتی با بیان اینکه شورای توسعه فرهنگ قرآنی باید آموزش و فعالیت‌های قرآنی را با توجه به اهداف، مبانی و روش‌ها تبیین و مشخص کند، گفت: اهداف و برنامه‌های کمیسیون‌های سه‌گانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی باید مورد بازنگری جدی قرار گیرد. ما «باورهای غلط» بسیاری در حوزه آموزش عمومی قرآن کریم در فرهنگ جامعه داریم که باید شناسایی و به مرور اصلاح شود
وی با اشاره به اینکه فعالیت‌های قرآنی در کشور ما هنوز پژوهش‌محور نیستند، افزود: به نظر می‌رسد مبانی و مصادیق تطابق لازم را از نظر عملی ندارد و بیش تر فعالیت مبانی تجربی دارد تا علمی و پژوهشی. به همین دلیل باید نیازهای جامعه تدوین و بر اساس آن پژوهش و برنامه‌ریزی صورت گیرد.
مؤلف کتاب‌های درسی قرآن با بیان اینکه شورای توسعه فرهنگ قرآنی باید سدهای پیش رو را بشکند، خاطرنشان کرد: شورا باید درها را باز کرده و اجازه دهد فعالان قرآنی وارد مباحث برنامه‌ریزی شوند تا بتوانیم به پویایی در عرصه‌های قرآنی دست یابیم.
آموزش قرآن بدون انس با قرآن، «عقیم» است
نباتی با اشاره به اینکه کرسی‌های هم‌اندیشی در فعالیت‌های قرآنی باید پیگیری شود، گفت در فعالیت‌های قرآنی کشور پویایی دیده نمی‌شود؛ بعد از این همه سال فعالیت کمیسیون، باید به «طرح جامع در آموزش عمومی قرآن» می‌رسیدیم. طرحی جامع متناسب با امکانات، گستره فعالیت‌ها، وظایف و اهداف هر ارگان، وظایفی تبیین و مشخص می شد تا شاهد موازی‌کاری فعالیت‌های قرآنی نباشیم. و بلکه آموزش‌ها و فعالیت‌ها همپوشانی داشته باشتد و به هم کمک کنند.
وی با بیان اینکه شورا باید توجه داشته باشد که آموزش عمومی از دو رکن اساسی تشکیل می‌شود، افزود: یکی از بخش‌های کمیسیون آموزش عمومی، آموزش قرآن ( اعم از روخوانی، روان خوانی، تجوید مقدماتی، حفظ عمومی و … ) و دیگری انس با قرآن کریم است. مأموریت وزارت آموزش و پرورش تحقق رکن اول یعنی آموزش عمومی قرآن است و سایر دستگاه‌ها، ارگان ها و نهادها باید با پرداختن به رکن دوم یعنی «انس با قرآن» بر تثبیت، تعمیق و تعمیم آن کمک کنند و ضمن پرهیز از ورود به بخش اول، زمینه‌های بهره گیری از قران در زندگی و شئونات آن را فراهم آورند.
به عنوان مثال: هم‌اکنون همه افراد در دوران تحصیل در مدرسه، قواعد و مهارت روخوانی و روان خوانی و درک معنای قرآن را می‌آموزند؛ اما چون زمینه‌های انس مستمر و مادام العمر در جامعه فراهم نیست، این افراد پس از فارغ‌التحصیلی از مدرسه دچار یادگیری‌های فراموش شده می شوند. لذا قطعاً آموزش قرآن، بدون انس با آن عقیم است» لذا «انس با قرآن کریم خود مقدمه و لازمه تحقق تربیت قرآنی است» و اگر با این نگاه برنامه‌ریزی و عمل کنیم به طور حتم روند آموزش عمومی هم بهبود زیادی خواهد داشت.
وی در پایان به یکی دیگر از آسیب های اساسی آموزش های قرآنی اشاره کرد و گفت: آن چه در اعم اغلب کلاس ها و محافل قرآنی مشهود است، این است که اغلب، کسانی توفیق انس دائمی با قرآن کریم را پیدا می کنند که در خود توانایی فعالیت در عرصه حفظ یا قرائت را می‌بینند؛ و اگر چنین توانایی و یا انگیزه‌ای را نبینند، به تدریج از گردونه فعالیت‌های قرآنی حذف می‌شوند و متاسفانه با این روند گروه کثیری از مردم از ادامه راه باز می‌مانند چرا که محملی برای رشد توانمندی‌های آن‌ها وجود ندارد. این تنها یکی از آسیب‌های فعالیت‌های قرانی تجرب محور است که ریشه در باورهای گذشته دارد. جامعه قرآنی باید تحول را از خودش آغاز کند. و فلسفه وجودی شورای توسعه فعالیت های قرآنی باید همین باشد. کمک به اصلاح و بهبود فعالیت‌های آموزش عمومی قرآن کریم.
