سیل، زلزله، رانش زمین، طوفان، بهمن، سونامی، انفجار، آتشسوزی، خشکسالی و بلایایی از این دست، حوادثی هستند که در بسیاری از موارد، بشر توانایی جلوگیری از بروز آنها را ندارد. حوادث غیر مترقبه در همه جای دنیا بدون اطلاع قبلی رخ میدهند و به قولی حادثه در هیچ جای دنیا خبر نمیکند! هیچ کشوری نیز (حتی پیشرفتهترین کشورها) از گزند آسیبهای حوادث غیر مترقبه در امان نیست اما نحوه مواجهه با این بلایا و حوادث و تلاش در جهت کاهش آسیب های اولیه و ثانویه در کشورهای مختلف، متفاوت است. به جرات می توان گفت « مدیریت قبل از بحران» و داشتن آمادگی در زمان بروز حوادث بهترین و ارزانترین راهکار در جلوگیری از بروز حوادث ثانویه، نجات جان مجروحان، کاهش خسارات به واحدهای مسکونی، تجاری، مزارع و … باشد.
پیشگیری و توجه به زیر ساخت ها
بدون شک مطالعه حوزه سرزمینی از سوی نهاد های متولی در خصوص بروز احتمال سیل، آتش سوزی، تصادف و … می تواند در کاستن اثرات موثر باشد و یا حتی در مواقعی مانع از بروز حوادث ناگوار شود. لایروبی مسیل ها، ساخت کانال های انحرافی، دیوار کشی، نصب تابلوهای هشدار دهنده، جلوگیری از قطع بی رویه درختان، کاشت درخت، و … بخشی از اقداماتی است که می تواند در کاهش اثرات بلایای طبیعی نظیر سیل در مسیر های کوهستانی و جنگلی موثر باشد. در واقع اگر مدیریت قبل از بحران صورت پذیرد، شاید بحرانی به وجود نیاید که نیاز به مدیریت باشد!
آموزش حلقه مفقوده بحران های طبیعی
نبود آگاهی از خطرات بروز چنین حوادثی و جدی گرفته نشدن این مقوله از سوی برخی افراد یکی دیگر از معضلاتی است که باید به طور جدی به آن پرداخته شود. هر چند در سالهای اخیر اقداماتی در خصوص آموزش شهروندان در مواجهه با حوادث و بلایای طبیعی و غیر طبیعی از طریق رسانه ملی و آموزش و پرورش صورت گرفته، ولی بدون شک این مقدار آموزش تأثیرگذار نبوده و هنوز برای عده کثیری از مردم، عبور از مسیر های خطرناک، ادامه سفر، اقامت در محل حادثه دیده، ماجراجویی، جنبههای سرگرمی و هیجان در این‌گونه حوادث، بیش از سایر موارد حیاتی و ضروری اهمیت دارد. شاید کمتر کسی این نکته را بداند که در بیشتر خودروها ارتفاع ۱۵ سانتی‌متر آب می‌تواند به کف خودرو برسد و کنترل آن را مختل کند و حتی باعث توقف حرکت آن شود و یا ارتفاع آب در حد ۳۰ سانتی‌متر، بیشتر خودروها را شناور می‌کند و ۶۰ سانتی‌متر آب در حال حرکت، می‌تواند هر خودرویی را شناور سازد.
ضرورت آگاهیبخشی در مورد حوادث غیر مترقبه
بدون شک بعد از بروز هر کدام از حوادث غیر مترقبه خطرات و تبعات ثانویه جان و اموال افراد گرفتار و سایرین را تهدید می‌کند.
خطر بروز مجدد سیل، انفجار، رانش زمین، پس‌لرزه و … از جمله حوادث ثانویه هستند که معمولا امکان رخداد آنها بعد از حوادث اصلی وجود دارد. بنابراین آگاهیبخشی به مردم و جلوگیری از ورود افراد غیر مسئول به منطقه خطر از ضروریات در زمان بروز حوادث غیر مترقبه است.
متأسفانه بعد از بروز حوادث این‌چنینی بسیاری از مردم به منظور تماشا یا عکسبرداری و فیلمبرداری وارد محل حادثه شده و خطراتی را برای خود، سایرین و گروههای امداد و نجات ایجاد میکنند.
گاهی اوقات حجم افرادی که برای تماشا به محل حادثهدیده مراجعه میکنند، به حدی است که این موضوع را در ذهن متبادر میسازند که صدا و سیما باید به صورت زنده موضوع را پوشش دهد و یا مسئولان صدا و سیما باید تضمین بدهند تا مجموعه کاملی از آسیبهای ایجاد شده و مکانهای تخریب شده را از صدا و سیمای استان پخش خواهند کرد!
آموزش همگانی ارزانترین و سادهترین راهکار
هر چند آموزش همگانی و آگاه ساختن مردم از خطرات احتمالی و نحوه کمکرسانی به حادثهدیده گان ارزانترین و سادهترین راهکار در مدیریت این‌گونه حوادث به شمار میرود، ولی بیشک تلاش برای تغییر نگرش مردم در مواجهه با این‌گونه حوادث نیز از ضروریات است.
در واقع آموزش نحوه مواجهه با بلایای طبیعی می تواند به عنوان اولین گام در کاستن تبعات ناشی از حوادث غیر مترقبه شود. نکته بعد سپردن زمام امور به مسئولان بعد از بروز حوادث است. چراکه در امر امدادرسانی و بازگشایی معابر و جلوگیری از ازدحام یکی از اصول اولیه و حیاتی محسوب میشود. در سالهای گذشته پروژه مشترک سازمان ملل متحد و سازمان مدیریت بحران، تحت عنوان آموزش جوامع محلی با همکاری تعدادی محدود از تشکلهای مردم‌نهاد استان برگزار شد اما به دلایل نامشخص این پروژه مردم‌محور متوقف شد.
جلوگیری از تصمیمات جزیرهای و مقطعی
متأسفانه با وجود تلاشهای ستاد مدیریت بحران در راستای ایجاد هماهنگی بین نهادهای مختلف، گهگاه شاهد بیبرنامگی و اتخاذ تصمیمات خودسرانه از سوی برخی نهادهای دولتی و غیر دولتی هستیم.
شاید علت این امر جدی نگرفتن جلسات و همایشهای مربوط به حوادث در طول سال باشد. بدون شک نگاه واقعیت محور و جدی به همایشها، مانورها و جلسات ستاد مدیریت بحران در استان و شهرستانها می‌تواند مانعی برای جلوگیری از اقدامات دلسوزانه ولی ناکارآمد برخی نهادها باشد.
سخن آخر؛
همان‌گونه که از نام حوادث غیر مترقبه بر میآید، بشر در بسیاری موارد هیچ نقشی در ایجاد و بروز آنها ندارد ولی با اتخاذ برخی تدابیر، قبل و بعد از حادثه میتوان از تبعات منفی این حوادث و آسیبهای ناشی از آنها کاست.
اجرای طرح های حفاظت و احیاء، احداث سیل بند، نصب مخازن تاخیری، احداث سد های رسوب گیر کوچک، جلوگیری از قطع بیرویه درختان، کاشت درختان مختلف با استفاده از ظرفیت دانشآموزان در حاشیه رودخانه و دامنه کوهها، جلوگیری از ساخت و ساز در حاشیه رودها، لایروبی منظم رودخانه ها ، احداث دیواره، کانالها و مسیرهای فرعی، نصب تابلوهای هشدار دهنده و … قبل از بروز حوادث طبیعی می‌تواند در کاهش آسیبهای آن مؤثر باشد. از سوی دیگر پخش تصاویر و معرفی نقاط حادثهخیز بعد از حوادث توسط صدا و سیما به منظور آگاهسازی از خطرات احتمالی، آموزش مدیریت بحران در مدارس، برگزاری دورههای مختلف آموزشی، پزشکی و امدادی و … می‌تواند در کاهش اثرات حوادث طبیعی بعد از حوادث نیز تأثیرگذار باشند.
