از رخدادهای بزرگ و تاثیرگذار تاریخ اسلام، جریان مباهله است که موجب حقانیت اسلام و نبی مکرم اسلام(ص) و سبب‌ساز ایمان آوردن بزرگان مسیحی شد و آن واقعه می‌تواند درسی سازنده باشد برای پیروان صدیق ادیان در همه عصرها و از جمله در دوران کنونی.
۱-واژه شناسی مباهله
مباهله در اصل از(بهل) به معنای رهاکردن و برداشتن قید و بند از چیزی است، اما در اصل به معنی لعنت کردن یکدیگر و نفرین کردن است. کیفیت مباهله به این گونه است که افرادی که در خصوص مسائل مذهبی مهمی با هم گفتگو دارند، در یک جا جمع شوند و با تضرع به درگاه خدا از او بخواهند که دروغگو را رسوا سازد و او را مجازات نماید.
۲-شرح مختصر واقعه مباهله
پیامبر اکرم(ص) برای ادای رسالت خویش و ابلاغ پیام الهی، به بسیاری از ممالک و کشورها نامه نوشت یا نماینده فرستاد تا ندای حق‌پرستی را به گوش جهانیان برساند. هم‌چنین نامه‌ای به اسقف نجران، (ابوحارثه)، نوشت و طی آن نامه ساکنان نجران را به آیین اسلام دعوت فرمود.
نمایندگان پیامبر(ص) که حامل نامه دعوت به اسلام از جانب پیامبر(ص) بودند، وارد نجران شده و نامه را به اسقف نجران دادند. او نیز شورایی تشکیل داد و با آنان به مشورت پرداخت. یکی از آنان که به عقل و درایت مشهور بود گفت: “ما بارها از پیشوایان خود شنیدیم که روزی منصب نبوت از نسل اسحاق به فرزندان اسماعیل انتقال خواهد یافت و هیچ بعید نیست که محمد همان پیامبر موعود باشد.” بنابراین شورا نظر داد که گروهی به عنوان هیئت نمایندگان نجران به مدینه بروند تا از نزدیک با محمد(ص) تماس گرفته و دلایل نبوت او را بررسی کنند.
پیامبر اکرم(ص) در مذاکره‌ای که با هیئت نجرانی در مدینه به انجام رسانید، آنان را به پرستش خدای واحد دعوت کرد، اما آنان بر ادعای خود اصرار داشتند و دلیل الوهیت مسیح را، تولد عیسی(ع) بدون واسطه پدر می‌دانستند. پیامبر(ص) در ابتدا سعی کرد با دلایل روشن و قاطع آنان را آگاه نماید، اما چون استدلال موجب تنبه آنان نشد و با لجاجت و ستیز آنان مواجه شد به امر الهی به مباهله پرداخت، چرا که خداوند در آیه ی ۶۱ سوره آل عمران می‌فرماید: “هرگاه بعد از دانشی که به تو رسیده، کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آنها بگو بیایید فرزندان‌مان و فرزندان‌تان و زنان‌مان و زنان‌تان، و ما خویشان نزدیک و شما خویشان نزدیک خود را فرا خوانیم، سپس مباهله کنیم و لعنت خدا بر دروغ گویان قرار دهیم.”
با مطرح شدن موضوع مباهله، نمایندگان مسیحی نجران از پیامبر مهلت خواستند تا در این کار با بزرگان خود به شور بپردازند. نتیجه مشاوره آنان این بود که اگر مشاهده شد محمد(ص) با سر و صدا و جمعیت و جار و جنجال به مباهله آمد با او مباهله کنید و نترسید، اما اگر با نفرات بسیار محدودی از نزدیکان و فرزندان خردسال به میعادگاه آمد، بدانید که او پیامبر خداست و از مباهله با او بپرهیزید که خطرناک است.
طبق توافق قبلی، پیامبر(ص) و نمایندگان نجران برای مباهله به محل قرار رفتند. ناگاه نمایندگان نجران دیدند که پیامبر(ص) فرزندش حسین(ع) را در آغوش دارد، دست حسن(ع) را در دست گرفته و علی و زهرا(علیهما السلام) همراه اویند و به آنها سفارش می کند هر گاه من دعا کردم شما آمین بگویید.
مسیحیان، هنگامی که این صحنه را مشاهده کردند، سخت به وحشت افتادند و دریافتند که او نسبت به ادعای خود ایمان راسخ دارد. بنابراین از اقدام به مباهله خودداری و حاضر به مصالحه شدند.
در این میان ابوحارثه، بزرگ گروه، به خدمت حضرت آمد و گفت: “ای ابو القاسم، از مباهله با ما درگذر و با ما مصالحه کن بر چیزی که قدرت بر ادای آن را داشته باشیم.” پس حضرت با ایشان مصالحه نمود که هر سال دو هزار حله بدهند که قیمت هر حله چهل درهم باشد و بر آنان که اگر جنگی روی دهد، سی زره، سی نیزه و سی اسب عاریه بدهند.
مفسران و محدثان اهل تسنن تصریح کرده‌اند که آیه مباهله در حق اهل‌بیت پیامبر(ص) نازل شده است و پیامبر(ص) تنها کسانی را که همراه خود به میعادگاه برد فرزندانش حسن و حسین و دخترش فاطمه(س) و دامادش علی(ع) بودند. بنا براین منظور از (ابنائنا) در آیه مباهله منحصراً حسن و حسین(علیهما السلام) هستند، همان طور که منظور از (نسائنا) فاطمه(س) و منظور از (انفسنا) تنها علی(ع) بوده است. این آیه هم چنین به این نکته لطیف اشاره دارد که علی(ع) در منزلت جان و نفس پیامبر(ص) است.
در کتاب عیون اخبارالرضا در خصوص مجلس بحثی که مامون در دربار خود تشکیل داده بود، چنین آمده است: امام علی بن موسی الرضا(ع) فرمودند: “خداوند پاکان بندگان خود را در آیه مباهله مشخص ساخته است و به دنبال نزول این آیه، پیامبر(ص)، علی وفاطمه و حسن وحسین(علیهم السلام) را با خود به مباهله برده است. این مزیتی است که هیچ کس در آن بر اهل بیت پیشی نگرفته و فضیلتی است که هیچ انسانی به آن نرسیده و شرفی است که قبل از آن، هیچ کس از آن برخوردار نبوده است.”
۳-نزول آیه تطهیر در روز مباهله
روزی که پیامبر اکرم(ص) قصد مباهله کرد، قبل از آن عبا بر دوش مبارک انداخت و حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را در زیر عبای مبارک جمع کرد و گفت: “پروردگارا؛ هر پیغمبری را اهل بیتی بوده است که مخصوص‌تربن خلق به او بوده‌اند. خداوندا؛ اینها اهل‌بیت منند. پس شک و گناه را از ایشان برطرف کن و ایشان را پاک پاک کن.” در این هنگام جبرئیل امین نازل شد و آیه تطهیر ر ا بر ایشان فرود آورد: “همانا خداوند اراده فرمود از شما اهل‌بیت پلیدی را برطرف فرماید و شما را پاک پاک کند.”
