دکترمحمدرضا جوادی یگانه در نشست علمی «چرخش مطالعه و شبکه‌های اجتماعی مجازی؛ از خواندن تا آموختن» که به همت مرکز افکارسنجی دانشجویان (ایسپا) عصر روز گذشته در مرکز افکارسنجی ایسپا برگزار شد؛ در خصوص وضعیت دروس علوم اجتماعی و کتاب‌های منتشر شده در این حوزه، گفت: کتاب‌هایی که در حوزه علوم اجتماعی منتشر می‌شوند به شکل کپسولی بوده و در واقع علم را با وسعت زیاد و عمق کم به فرد منتقل می‌کنند این در حالی است که باید بدانیم هیچگاه به این ترتیب علم در افراد شکل نمی‌گیرد زیرا علم، خواندن به تنهایی نیست.
وی ادامه داد: برای مثال “دکارت” کتابی به نام «تاملات دکارت» دارد که دو بار در ایران ترجمه شده است و زمانی که محمدعلی فروغی قصد داشت این کتاب را ترجمه کند در ابتدا فقط ۱۵۰ صفحه برای آن مقدمه نوشت اما پس از آن به این نتیجه رسید که این مقدمه برای شناخت درست مخاطب کافی نبوده و فلسفه قبل و بعد دکارت را نیز به آن اضافه کرد و به این ترتیب این کتاب به شکلی درست و موجه منتشر شد که موجب شکل‌گیری علم در حوزه مربوطه این کتاب در خواننده می‌شود.
آمارهای غیرواقعی از سرانه مطالعه در کشور
رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: سرنوشت سنجش سرانه مطالعه در کشور بسیار دهشتناک‌تر از میزان واقعی سرانه مطالعه است به طوریکه آمارها در این خصوص از دو دقیقه، شش دقیقه، هفت دقیقه، ۱۲ دقیقه، ۱۹ دقیقه و به همت آمارسازی‌های دولت قبل حتی تا ۷۶ دقیقه و ۱۰۹ دقیقه هم رسیده است اما با این حال ۷۶ دقیقه رقمی است که بارها و بارها تکرار شده و مورد قبول واقع شده است اما در اینجا تمامی اطلاعات نوشتاری اعم از زیرنویس فیلم و غیره همگی محاسبه شده‌اند اما با این حال باز هم آمار درست و حقیقی در این زمینه نداریم.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: اگر برای مثال آمار ۱۰۹ دقیقه در هفته را به عنوان سرانه مطالعه در ایران بپذیریم یعنی هر فرد ۱۵ دقیقه در روز مطالعه می‌کند که معادل است با ۵ هزار و ۶۰۰ دقیقه در سال، به این ترتیب به علت آنکه متوسط تعداد صفحات منتشر شده در ایران ۳۰۰ صفحه هستند پس افراد باید در سال حدود ۱۹ کتاب را مطالعه کنند در حالیکه این مساله اصلا در کشور وجود ندارد.
جوادی یگانه ادامه داد: معمولا ارقامی که افراد در خوداظهاری‌ها و در پاسخ به پرسشنامه‌ها می‌گویند واقعی نبوده زیرا اگر این ارقام را با وضعیت نشر در ایران مقایسه کنیم به هیچ وجه منطقی نخواهد بود.
وی تصریح کرد: اگر حتی هشت دقیقه در روز را سرانه مطالعه در کشور در نظر بگیریم باید هر فرد ایرانی سالیانه ۹ کتاب را بخواند که باز هم در کشور صادق نبوده و حتی ۹ کتاب در یک سال توسط یک فرد حتی افراد تحصیل کرده و دانشگاهی خوانده نمی‌شود.
رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: این در حالی است که در کشوری چون فنلاند که دارای بالاترین میزان سرانه مطالعه است هر فرد ۴۲ دقیقه در روز مطالعه می‌کند و یا در هلند سرانه مطالعه روزانه، ۳۲ دقیقه است.
جوادی یگانه ادامه داد: مشکل اصلی ما این است که میان آمار پرسیده شده از افراد حقیقی و آمار واقعی میزان مطالعه در کشور و همچنین مقایسه آن با وضعیت و آمار نشر اصلا منطقی نیست.
وی تصریح کرد: وضعیت مطالعه و نشر در ایران به مراتب دهشتناک‌تر و نگران‌کننده‌تر از میزان واقعی سرانه مطالعه در کشور است؛ در حال حاضر ما به چاپ یک میلیون کتاب بعد از انقلاب اسلامی و انتشار ۷۰ هزار کتاب به طور سالیانه که امسال به آن دست یافته‌ایم افتخار می‌کنیم اما این در حالی است که وضعیت کشور از لحاظ چاپ و نشر و مطالعه و تعداد کتاب‌هایی که به چاپ دوم و بالاتر می‌رسند بسیار نامساعد و وخیم است.
اینستاگرام، فیس‌بوک و یوتیوب؛ رسانه‌هایی با نفوذ بسیار به‌روی مردم
رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه ضمن بیان آنکه در حال حاضر در دنیایی زندگی می‌کنیم که به آن عصر ارتباطات گفته می‌شود و این تکنولوژی‌های ارتباطی کل دنیای پیرامون ما را دگرگون کرده و مرزها را شکسته و باعث شده‌اند که فرد در لحظه به همه چیز تسلط پیدا کند، افزود: اگر از زمان اختراع صنعت چاپ در نظر بگیریم به تدریج روزنامه، روزنامه‌های زرد، مجله، تلگراف، رادیو، تلویزیون، ماهواره و اینترنت و سپس رسانه‌های خاص اینترنتی روی کار آمده‌اند.
جوادی یگانه تصریح کرد: در حال حاضر اینستاگرام، فیس‌بوک و یوتیوب از رسانه‌های همگانی اینترنتی هستند که نفوذ بسیار زیادی بر روی مردم داشته و با قابلیت گذاشتن کامنت از رسانه‌های تعاملی محسوب می‌شوند.
وی ادامه داد: در چنین شرایطی باید بگوییم که دلالی هنوز هم در ایران رواج دارد به طوریکه برای مثال در حال حاضر تمام برندهای خارجی در ایران وجود دارند اما هیچ کدام نماینده واقعی و رسمی ندارند پس تمام حق مصرف‌کننده اعم از گارانتی و غیره از بین رفته اما قیمت حتی به مراتب بالاتر از قیمت حقیقی آن کالا است، دلالی در سایر سطوح زندگی ایرانی نیز نفوذ کرده است به همین ترتیب جامعه ایرانی وسایل و امکانات را در اختیار دارد اما از جنبه‌های مثبت آن محروم بوده در واقع باید متحمل جنبه‌های منفی آن باشد.
محوریت رسانه در ایران تلگرام است، در حال حاضر ۲۲ تا ۲۴ میلیون کاربر تلگرام در ایران وجود دارد
رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ضمن بیان اینکه صداوسیما بزرگ‌ترین آسیب اجتماعی ایران است به طوریکه اگر مردم از آن استفاده نکرده و به طور کلی آن را خاموش و حذف کنند هیچ اتفاق منفی برای آنها نمی‌افتد، تصریح کرد: در حال حاضر حتی در عرصه رسانه‌ای نیز دلالی وجود دارد و در رسانه‌ها نیز با منحط‌ترین نوع رسانه‌ها روبرویم.
برای مثال رسانه‌ای چون یوتیوب که شبکه عکس محور و خبری است و برای دیدن مطالب خاص آن باید حتما فرد از لحاظ سنی تایید شود و یا فیس‌بوک که شبکه‌ای است که عمدتا افراد با شخصیت واقعی و حقیقی خود در آن حضور دارند و خیلی هنر می‌خواهد که به دروغ خود را در این شبکه ثابت کنند که در کشور توسط کاربران ایرانی استفاده می‌شود اما به علت محدودیت استفاده از چنین شبکه‌هایی ما همواره متحمل آسیب‌های آنها هستیم. جوادی یگانه ادامه داد: در واقع ما از نقاط منفی این رسانه‌ها بهره‌مند می‌شویم اما از نقاط مثبت و خوب آنها به علت عدم دسترسی‌های درست محروم هستیم.
«بدندید» پربازدیدترین کانال تلگرامی فارسی
وی ضمن بیان آنکه محوریت رسانه در ایران تلگرام است، گفت: در حال حاضر ۲۲ تا ۲۴ میلیون کاربر تلگرام در ایران وجود دارد که این افراد به راحتی از این شبکه مجازی استفاده می‌کنند. متاسفانه در حال حاضر مساله‌ای با عنوان «کانال» به وجود آمده است که از لحاظ رسانه‌ای مشکلات زیادی را می‌تواند ایجاد کند.
جوادی یگانه در ادامه تصریح کرد: در حال حاضر پربازدیدترین کانال ایرانی تلگرام «بدندید» است؛ این در حالی است که شبکه ماهواره‌ای GEM این کانال را تبلیغ می‌کند و زمانی که این کانال تنها ۳۵ عکس و مطلب را آپلود کرده بود یک میلیون یوزر ایرانی در آن عضو شده‌اند. این کانال‌ها مرکز ملغمه، همهمه و شایعه هستند چون اصلا نمی‌دانیم که این کانال و یا هر کانال دیگری برای چه کسی بوده و دسترسی به صاحب و یا ادمین آن نداریم.
هیچ اطلاعاتی از آن یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفری که در «بدندید» عضو هستند وجود ندارد و علاوه بر آن ما اصلا نمی‌دانیم که این کانال توسط چه کسانی اداره و رصد می‌شود و چه مطالبی با چه درجه از اطمینان در آن منتشر می‌گردد. در حالیکه در شبکه‌ای چون یوتیوب پست‌هایی که دارای اثرات مخرب و منفی مانند جنایات داعش باشد حذف می‌شود اما در تلگرام ما با شبکه‌ای مواجهیم که هیچ چیز از آن نمی‌دانیم.
وی ادامه داد: صاحبان کانال‌های مختلف تلگرامی به راحتی با بررسی تعداد بازدید و بازنشر هر خبر توسط یوزرهای مختلف می‌توانند کاملا به ذائقه‌های خبری و رفتاری مردم ایران آگاه شده و بدانند که مردم به چه چیزهایی اهمیت داده و از کنار چه چیزهایی راحت‌تر عبور می‌کنند. در واقع اطلاعات کاربران به راحتی در اختیار صاحبان این کانال‌ها وجود دارد اما کاربر هیچ اطلاعاتی از آنها ندارد و در واقع صاحبان این کانال‌ها به راحتی می‌توانند وضعیت ما را رصد و تحلیل کنند.
جوادی یگانه در ادامه گفت: گاهی شاهد آن هستیم که ۱۰۰ نفر در یک گروه همزمان با هم بحث می‌کنند در حالیکه هیچ اتفاق مثبتی هم خروجی این بحث‌ها نیست و در نهایت افراد فکر می‌کنند که به مسائل پیرامون خود آگاهی بسیار زیادی داشته و در واقع به‌روز هستند. باید بگوییم به‌روز بودن همیشه هم خوب نیست؛ ما گاهی مسخره می‌کنیم وقتی از فلانی می‌پرسیم استرالیا کجاست نمی‌داند در حالیکه واقعا به چه دردی می‌خورد که ما بدانیم که دقیقا استرالیا در کجای نقشه جغرافیایی قرار دارد؛ نمی‌توانیم بگوییم اگر فرد بداند برای مثال استرالیا کجاست، فرد آگاهی است و در غیر این صورت ناآگاه است.
قرارگیری ما در جریان تمامی اخبار دنیا هیچ جای افتخاری ندارد زیرا ذهن انسان دارای ظرفیت‌های محدودی است که ما با این ملغمه‌های بی‌فایده آن را پر کرده و مانع از آن می‌شویم که اطلاعات لازم و واقعی را ثبت کند. ما در شبکه‌های مجازی چون کانال‌های تلگرامی ذهن و حافظه محدود خود را به دست دیگری می‌سپاریم که نمی‌دانیم کیست و او به این ترتیب شروع به شخم زدن افکار ما می‌کند و در بهترین حالت این آشفته بازار و شخم زدن‌ها هیچ نتیجه‌ای برای ما نخواهد داشت.
«گیزمیز» بهترین کانال تلگرامی
وی ادامه داد: در حال حاضر کانال تلگرامی «گیزمیز» کانالی است که هیچ ضرری برای مخاطب نداشته و به این ترتیب می‌توان آن را بهترین کانال تلگرامی نسبت به سایر کانال‌ها دانست.
رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه عنوان کرد: زمانی که تلویزیون در میان مخاطبان دارای اعتبار بود یک دانشمند و محقق مدعی شد که چنانچه کسی ۶۰ سال مدام تلویزیون ببیند قطعا خرفت خواهد شد؛ این در حالی است که الان شبکه‌های مجازی وضعیتی به شدت منحط‌‌تر و بدتر از تلویزیون دارند.
مردم به رسانه‌های رسمی کشور اعتماد ندارند
جوادی یگانه در ادامه ضمن تاکید بر آنکه اصلا قصد آن را ندارم که بگویم شبکه‌های مجازی مضر هستند، گفت: این شبکه‌ها در برخی مواقع بسیار مفید بوده و فضای بسیار خوبی را برای گفت‌وگو و تعامل ایجاد می‌کنند اما به وجود آمدن آیتم‌هایی چون کانال در شبکه‌ای چون تلگرام مشکلاتی را به لحاظ رسانه‌ای و… ایجاد کرده است و به این ترتیب استفاده بیش از حد از هر چیزی اعم از شبکه مجازی و یا سایر امکانات و دسترسی‌ها مقدمه ایجاد آسیب و مشکل است.
پربازدیدترین کانال ایرانی تلگرام «بدندید» است؛ این در حالی است که شبکه ماهواره‌ای GEM این کانال را تبلیغ می‌کند و زمانی که این کانال تنها ۳۵ عکس و مطلب را آپلود کرده بود یک میلیون یوزر ایرانی در آن عضو شده‌اند
وی گفت: رسانه‌های رسمی کشور به طور موفق عمل نکرده‌اند زیرا اگر رسانه‌های رسمی کشور موفق بودند مردم خود را به این شایعات و همهمه واگذار نمی‌کردند و این نتیجه آن است که مردم به رسانه‌های رسمی کشور اعتماد ندارند.
رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: متاسفانه نسل جوان ایرانی کاملا فانتزی با شبکه‌های مجازی برخورد می‌کنند به طوریکه گمان می‌کنند می‌توانند به راحتی دیتاهای خود را از این شبکه‌ها حذف کنند و به این ترتیب خطر آن را احساس نمی‌کنند. این در حالی است که با نشر اطلاعات دروغ به راحتی می‌توان در این شبکه‌ها به انسان‌ها صدمه زد و علاوه بر آن جوانان باید بدانند که دیتاها و اطلاعات ثبت شده آنها در این شبکه‌ها به این راحتی پاک نخواهد شد.
جوادی یگانه ادامه داد: متاسفانه کتاب خواندن در کشور از بین رفته و نمی‌توان دیگر به راحتی این فرهنگ را به کشور بازگرداند اما در حال حاضر وضعیت جامعه به جایی رسیده است که ما نگران کتاب خواندن و یا نخواندن مردم نیستیم بلکه نگران آن هستیم که جامعه‌ای با همهمه‌ای از شایعات و اطلاعات خام داشته باشیم. در حال حاضر از مردم می‌خواهیم که به جامعه و زندگی واقعی و اجتماعی خود باز گردند و از فضای مجازی فاصله بگیرند زیرا در غیر این صورت وضعیت کشور دهشتناک‌تر خواهد شد.
کانال‌های کتاب
در ادامه این نشست جوادی یگانه در پاسخ به یکی از حضار که مدعی بود کانال‌های تلگرامی ویژه کتاب و کتابخوانی در فضاهای مجازی وجود دارد که حاوی مطالب منفی نبوده و حتی در پاره‌ای از موارد بسیار موفق عمل کرده و با معرفی کتاب‌های خوب باعث افزایش سرانه مطالعه افراد می‌شود، گفت: متاسفانه در برخی از فضاهای مجازی کتاب‌ها به رایگان در اختیار مخاطب قرار داده می‌شود که این مساله عملا ضرر است زیرا اگر قرار باشد کتابی خوانده شود باید خریده شود و فرهنگ خرید کتاب نباید در کشور از بین برود.
وی در ادامه ضمن اشاره به کانال تلگرامی “چیستا یثربی” و “داستان پستچی” آن، گفت: چیستا یثربی با کانال تلگرامی خود اقدام به انتشار داستان پستچی کرد و در حال حاضر نیز اطلاعات خوبی را در کانال خود منتشر می‌کند و در این زمینه موفق عمل کرده اما مخاطبان آن واقعی نیستند و در همان سطح مجازی عمل می‌کنند. برای مثال داستان پستچی چیستا یثربی بازدید بسیار زیادی در شبکه‌های مجازی به ویژه اینستاگرام و تلگرام داشت اما آیا این مسئله باعث آن شد که قلم این نویسنده بیشتر از پیش مورد توجه قرار گیرد و به عبارت بهتر کتاب‌های منتشر شده این نویسنده در فضای واقعی به فروش چشمگیر دست پیدا کرد؟ اینها همه به این علت است که منطق فضای مجازی با فضای واقعی فرق دارد و گاهی یک مطلب را فرد در کامپیوتر دانلود کرده و با علاقه آن را دنبال می‌کند اما شاید اگر همان مطلب را در فضای واقعی در اختیار وی قرار دهیم آن را نخواند. علاوه بر آن اطلاعات به سرعت در فضای مجازی دست به دست شده و از آنها با استفاده از شعر، جوک و… تعابیر مختلفی می‌شود.
مجازی‌خوانی همچون جت اسکی در سطح دریاست
جوادی یگانه عنوان کرد: در اینترنت هیچ وقت یک متن کامل خوانده نمی‌شود و علاوه بر آن افراد مطالب طولانی را در فضاهای مجازی نصفه نیمه رها می‌کنند و علاوه بر آن معمولا اگر فایلی ضمیمه پست‌های مجازی شود کمتر کسی فایل‌های ضمیمه شده را باز کرده و از مطالب آن استفاده می‌کند و همه اینها نشان دهنده آن است که ذائقه مخاطب به سوی کم‌حوصلگی رفته و در واقع اگر مطالعه کتاب‌های واقعی و حقیقی را به منزله شنا و غوطه‌ور شدن در عمق دریا در نظر بگیریم، مجازی خواندن جت اسکی در سطح دریا است.
ارتباط مستقیم گسترش استفاده از رسانه‌های جمعی و مجازی با رشد آسیب‌های اجتماعی
وی ادامه داد: در واقع ارتباطات در فضاهای مجازی گسترده‌تر و سریع‌تر از قبل شده اما عمق و روح روابط از بین رفته است.
رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ضمن بیان آنکه همزمان با افزایش استفاده از رسانه‌های جمعی و مجازی شاهد افزایش آسیب‌های اجتماعی هستیم نیز گفت: این میزان قتل و جرم و جنایت و خودکشی در کشور نشان دهنده سیگنال‌های ناامیدکننده‌ای هستند که همه آنها می‌توانند نشأت گرفته از کاهش عمق و روح روابط میان فردی در کشور باشد؛ برای مثال ناامیدکننده است که چرا باید یک نوجوان ۱۲ ساله دست به خودکشی بزند و چرا باید یک نوجوان ایرانی در این سن به این درجه از ناامیدی برسد که دست به چنین اقدامی بزند؟ همچنین یکی از علل رشد داعش را دقیقا می‌توان نشات گرفته از فیلم‌هایی دانست که این گروه در شبکه‌های مجازی مختلف منتشر کرده و باعث ایجاد رعب و وحشت شد.
مدیریت رسانه‌ای کشور همواره بر پایه مصلحت بوده نه نیاز عمومی
وی ادامه داد: فقدان شبکه‌های اجتماعی و شبکه‌های خبری که خبرها را به موقع در دست مردم قرار دهند باعث شده که هجوم زیادی به شبکه‌های مجازی و کانال‌های تلگرامی وارد شود و در واقع باید گفت مدیریت رسانه‌ای کشور همواره بر پایه مصلحت است نه نیاز مردم و این امر باعث شده که چنین وضعیت و ملغمه‌ای در کشور ایجاد شود.
وی ادامه داد: تنها راه رهایی از این همهمه‌های موجود آن است که رسانه‌های رسمی کشور و همچنین مردم سواد رسانه‌ای خود را افزایش دهند و بدانند که نیازی نیست همه چیز در کشور کانال داشته باشد و لزوما هر چه که جذاب است، خوب نیست. متاسفانه خیلی از ما بسیار زود جوگیر و یا مرعوب می‌شویم و به سمت چیزی می‌رویم که هیچ اطلاعی از آن نداریم به همین دلیل باید در این شرایط بسیار محتاط تر از پیش عمل کنیم.
