به نقل از وبلاگ بوستان ادب و عرفان قرآن /
نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید
ســوره ۲۱ : انبیاء ( مـکّــی ـ ۱۱۲ آیه دارد ـ جزء هفـدهـم ـ صفحه ۳۲۲ )
جویـای یقیـن
( جزء هفدهــم صفحــه ۳۲۳ آیه ۱۱ )
بسم الله الرحمن الرحیم
وَ کَمْ قَصَمْنَا مِن قَرْیَهٍ کَانَتْ ظَالِمَهً وَ أَنشَأْنَا بَعْدَهَا قَوْمًا آخَرِینَ
ترجمــه لفظــی آیــــه شریفـه :
و چه بسیار شهرها را که [مردمش] ستمکار بودند در هم شکستیم
و پس از آنها قومى دیگر پدید آوردیم
نگاهی ادبی و عرفانی به آیــه :
نتیجه ی ظلم ؛ خرابی وطن است !
که مصطفی(ص) فرمود :
اگر ظلم خانه ای در بهشت باشد ؛
خداوند خرابی را بر آن مسلط خواهد کرد !
و ظلم سخت و عجیب آن است که ؛
بنده بر خویشتن ستم کند ؛
یعنی که بجای طاعت ؛ معصیت نهد !
و خداوند خانه ی باطن او را خراب کند ؛
و بجای توفیق ؛ خذلان نشیند ؛
و شواهد معرفت از آن خانه رخت بربندد ؛
و وسوسه ی شیطانی بجای وی رخت فرو نهد !
برخی مفسران بر این باورند که ؛
در این آیت اشارت به محو و اثبات است ؛
محو آن است که ؛
چه شهر ها و خانه ها که در هم شکستیم ؛
و اثبـــــــات آن است که فرمود ؛
گروه دیگر بجای آنها برقرار نمودیم !
قومی جهان داران را از این جهان می برند ؛
این محــــــــــــو است !
و قومی دیگر را بجای آنان می نشانند ؛
و این اثبــــــــــــات است !
که فرمـــــــــود :
یَمْحُو اللّهُ مَا یَشَاء وَیُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّالْکِتَابِ
که برخی گفته اند :
یعنی خداوند بخواهد باطل را محو ؛
و حق را ثابت می کند .
و این معنا اشارت به این است که :
بر خبر همی رفتم ،
جویای یقین ،
ترس ؛ مایه ، و امید ؛ قرین !
مقصود از من نهان !
و من کوشنــــــده ی دین !
ناگاه برقی تجلی یافت از کمین !
از ظن چنان روز بینند و از دوست چنین !
تفسیر آیه شریفه از نگاهی دیگر :
با توجه به اینکه (( قصم )) به معنى شکستن تواءم با شدت است و حتى گاهى به معنى خرد کردن آمده ، و با توجه به اینکه تکیه روى ظلم و ستمگرى این اقوام شده ، نشان مى دهد که خداوند شدیدترین انتقام و مجازات را در مورد اقوام ظالم و ستمگر قائل است .
ضمنا اشاره به این مى کند که اگر تاریخ گذشتگان را مورد بررسى قرار دهید، خواهید دانست که تهدیدهاى پیامبر اسلام شوخى و بى حساب نیست ، واقعیت تلخى است که باید دقیقا به آن بیندیشید.
آنگاه شرح حال آنها را به هنگامى که دامنه عذاب در آبادى آنها گسترده مى شد، و وضع بیچارگى آنان را در مقابل مجازات الهى مشخص مى کند، مى گوید:
« هنگامى که آنها احساس کردند عذاب الهى مى خواهد دامنشان را بگیرد،
پا به فرار گذاردند » (فلما احسوا باسنا اذا هم منها یرکضون)
درست همانند یک لشگر شکست خورده که شمشیرهاى برهنه دشمن را پشت سر خود مى بیند به هر سو پراکنده مى شوند.
بعضى از مفسران نیز احتمال داده اند که ((جمله لعلکم تسئلون )) اشاره اى به دستگاه پر زرق و برق و کبریائى آنها است که خود شخصا در گوشه اى مى نشستند و مرتبا فرمان مى دادند ، و خدمتگذاران ، پى در پى نزد آنها مى آمدند و سؤال از امر و فرمانشان مى کردند.
اما اینکه گوینده این سخن کیست ؟ در آیه صریحا نیامده .
ممکن است ندائى وسیله فرشتگان خدا یا پیامبران و رسولانشان باشد
یا از درون ضمیر مخفى و وجدانشان .
در حقیقت این نداى الهى بوده است که به آنها گفته مى شد: ((فرار نکنید و بازگردید)) که از یکى از این سه طریق به آنها مى رسیده است .
جالب اینکه در اینجا از میان تمام نعمتهاى مادى بالخصوص روى ((مسکن )) انگشت گذارده شده ، شاید به خاطر اینکه نخستین وسیله آرامش انسان وجود یک مسکن مناسب است ، و یا اینکه انسان غالبا بیشترین درآمد زندگى خود را صرف مسکن مى کند، و نیز بیشترین علاقه او به آن است .
به هر حال آنها در این هنگام بیدار مى شوند، آنچه را قبلا شوخى مى پنداشتند به جدیترین صورت دربرابر خویش مى بینند و فریادشان بلند مى شود ((مى گویند: اى واى بر ما که ظالم و ستمگر بودیم !)) (قالوا یا ویلنا انا کنا ظالمین )
اما این بیدارى اضطرارى که در برابر صحنه هاى جدى عذاب براى هر کس پیدا مى شود بى ارزش است ، و اثرى در تغییر سرنوشت آنها ندارد، لذا قرآن در آخرین آیه موردبحث اضافه مى کند: ((و همچنان این سخن را (واى بر ما ظالم و ستمگر بودیم) تکرار مى کردند ، تا آنها را از ریشه ، قطع کردیم و آنها را خاموش ساختیم )) « و ما زالت تلک دعواهم حتى جعلناهم حصیدا خامدین»
همچون زراعتى درو شده (حصید) بر زمین مى ریزند ، و شهر پر جوش و خروش و آبادشان به قبرستان ویران و خاموشى مبدل مى گردد (خامدین )
پیـــام هــا :
۱ ـ هلاکت بدنبال ظلم، یک سنت الهى است. « کم »
۲ ـ هرکس قانون الهى را بشکند، شکسته مى شود. «قصمنا» (کلمهى قصم به معناى شکستن شدید است )
۳ ـ انسانها خود، سرنوشت خویش را رقم مى زنند. «قصمنا – ظالمه»
۴ ـ اگر ظلم به صورت یک سیره و روش در آید، قهر الهى را در پى خواهد داشت
« کانت ظالمه » لکن اگر ظلمى مداوم نباشد و انسان با متوجّه شدن آن توبه کندآن قهر را به دنبال نخواهد داشت)
۵ ـ نابود ساختن و ایجاد کردن، براى خداوند تفاوتى ندارد. «قصمنا… انشأنا »
[برگرفته از تفاسیر نمو
