آغاز بهار طبیعت و نوروز باستانی در ایران، همه ساله با رویدادی مهم و بی‌نظیری در بخش هوانوردی همراه بوده که در نمایشگاه هوایی راهیان نور در پایگاه چهارم شکاری شهیدان وحدتی دزفول به نمایش در می‌آید.

این مجموعه زیبا، به حق بهترین فرصت جهت بازدید تمام اقشار جامعه از توانمندی های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران است و به همین منظور همواره با استقبالی بی نظیر مواجه بوده است.

آنچه در زیر می‌خوانید گزارشی است کوتاه از نمایشگاه نیروی هوایی ارتش در پایگاه چهارم شکاری دزفول (وحدتی).

* تاریخچه پایگاه

پایگاه چهارم شکاری در میان دو شهر دزفول و اندیمشک واقع شده و تاریخ ساخت آن به سال ۱۳۳۶ باز می‌گردد.

این پایگاه که در سال ۱۳۴۰ به طور رسمی تحویل نیروی هوایی شد، بعدها به نام دو برادر شهید ، «وحدتی» نام گذاری گردید.

با توجه به اهمیت بالای خوزستان که بخشی از مرزهای غربی و جنوب غربی کشور در آن واقع شده و همچنین سرمایه‌های ملی و نفتی موجود در خاک این استان، گسترش پایگاه به سرعت در دستور کار قرار گرفت و بعدها جهت پوشش و حمایت قسمت جنوبی استان نیز پایگاه هوایی دیگری در منطقه «امیدیه» تاسیس شد.

این گسترش به طور هماهنگ با خریدهای روزافزون کشورمان از ایالات متحده همراه بود چرا که در استراتژی دفاعی آن زمان، نیروی هوایی علاوه بر حفظ آسمان کشور، وظیفه اجرای عملیات‌های واکنش سریع و ضربه به عمق خاک متجاوز را بر عهده داشت و این موضوع خصوصا با روی کار آمدن حزب بعثی و تفکر پان عربیسم در کشور همسایه، عراق و همچنین خروج آن از پیمان سنتو که ایران نیز جزو آن بود، قوت گرفت.

نخستین هواپیماهای سازمانی این پایگاه، جنگنده‌های F-84 «تاندرجت» بودند که در سال ۱۳۳۸ باند پروازی را لمس کرده و هم اکنون نیز یک فروند از آنها بر سر در پایگاه هوایی به یادگار مانده است.

پس از آن، جنگنده‌های F-86 «سیبر» تحویل کشورمان شد و بخشی از آنها در پایگاه دزفول به خدمت درآمدند.

اما با گذشت زمانی کوتاه و با توجه به پیشرفت‌های روزافزون علوم هوانوردی، کشورمان خواهان جنگنده جدید F-5A «فریدوم فایتر» (جنگنده آزادی) و نمونه آموزشی دو کابینه آن F-5B شد که مجهز به سیستم‌های تسلیحاتی و ناوبری پیشرفته در زمان خود بود.

با این اقدام، عملا پایگاه هوایی وارد فاز عملیاتی دیگری شد و نخستین دسته از فریدوم فایترها در سال ۱۳۴۷ به دزفول انتقال پیدا کرده و رفته رفته F-86ها از رده عملیاتی خارج شدند.

پس از چالش‌های میان ایران و عراق بر سر «اروندرود» که به «قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر» انجامید، نیروی هوایی تصمیم به تجهیز ناوگان هوایی خود از F-5A به نوع پیشرفته‌تر F-5E گرفت و به این منظور مجموعا سفارش ۱۴۰ فروند نوع E و ۲۸ فروند نوع آموزشی دو کابینه (F-5F) ملقب به تایگر (ببر) در سال ۱۳۵۴به شرکت نورثروپ آمریکا داده شد.

حضور این حجم هواپیما، سبب شد تا نمونه قدیمی هواپیمای F-5 یعنی نسخه A به کشورهای مختلف از جمله ویتنام، اتیوپی، مراکش، اردن و یونان فروخته شود که برخی از آنان تجربه حضور در عملیات‌های جنگی همچون ویتنام را کسب کردند (و برخی نیز پس از پیروزی انقلاب بار دیگر به کشور بازگشتند).

با استقرار گردان‌های عملیاتی و آموزشی تایگر در پایگاه هوایی دزفول و تبریز (بعدها امیدیه)، انواع تمرینات مختلف همچون هوا به هوا، هوا به سطح، رهگیری اهداف متخاصم و… در بالاترین تعداد سورت پروازی و حضور در مانور های داخلی و بین المللی همچون سنتو، با شدت پیگیری می‌شد و به این منظور خلبانان شکاری در بالاترین آمادگی قرار گرفتند.

با وقوع انقلاب اسلامی که حکومت بعثی عراق شرایط را برای حمله به ایران آماده می‌دید، از میانه‌های سال ۱۳۵۸ عملیات‌های نظامی خود در تمام نقاط مرزهای غربی کشورمان رفته رفته افزایش داد و در این میان نیروی هوایی ایران نیز به صورت محدود به درگیری ها پاسخ داده و بعضا بین جنگنده‌های ایرانی و عراقی درگیری هوایی نیز صورت می‌گرفت که در این میان شهید خلبان لشکری که به عنوان «سید الاسرا» شناخته می شود پیش از آغاز جنگ و در تاریخ ۲۷ شهریور ماه به اسارت بعثی ها درآمد و برخی از خلبانان دیگر نیز پیش از آغاز جنگ به شهادت رسیدند.

علاوه بر این، رخدادهای دیگری همچون رهگیری و فرود اجباری هواپیمای آنتونوف ۲۶ نیروی هوایی عراق حین اجرای عملیات خرابکارانه و بمباران نوار مرزی، بخشی از اقدامات صورت گرفته در پایگاه دزفول پیش از آغاز رسمی جنگ بود.

نهایتا در تاریخ ۳۱ ام شهریور ۱۳۵۹، حکومت بعثی، حمله به خاک کشورمان را آغاز کرد و در ساعات نخستین حملات هوایی ضد فرودگاه‌های ایران، پایگاه هوایی وحدتی نیز مورد تهاجم سنگین قرار گرفت که البته به دلیل بی دقتی خلبانان متجاوز، آسیب چندانی ندید و اولین عملیات رهگیری هوایی کشور پس از امیدیه نیز از دزفول به وقوع پیوست.

اما فردای آن روز (یکم مهرماه ۱۳۵۹) ورق برگشت و نیروی هوایی کشورمان که در چشم قدرت‌های غربی و شرقی و حکومت وقت عراق به عنوان یک نیروی آسیب دیده و شاید هم خارج از رده مناسب عملیاتی طبقه بندی می‌شد، عملیاتی موسوم به ۱۴۰ فروندی (طرح کمان ۹۹) که از پیش از انقلاب جهت مقابله با همسایه شرقی تدارک دیده شده بود را به اجرا در آورد.

سهم پایگاه چهارم شکاری دزفول ۴۰ فروند جنگنده F-5 و مقصد آنها نیز پایگاه هوایی «ناصریه» بود.

با اجرای موفق و بمباران سنگین این نقطه و سایر اهداف طرح بزرگ کمان ۹۹، عملا پروازهای عراق کاهش محسوسی یافت و به این ترتیب زمینه برای فشار اقتصادی بر حکومت بعثی و بمباران مناطق نفتی از جمله پالایشگاه ها، چاه های نفت، مجموعه های پتروشیمی و … فراهم گشت.

در همین زمان به دلیل آسیب نیروی زمینی به دلیل حوادث بعد از انقلاب، تنها لشکر زرهی موجود در منطقه یعنی لشکر ۹۲ زرهی خوزستان نیازمند پوشش سنگین هوایی توسط نزدیک ترین پایگاه به نقطه مرزی یعنی دزفول شد.

درگیری های مستقیم با یگان‌های زرهی و بمباران سنگین نیروی‌های عراقی که در حال پیشروی به عمق خاک کشورمان بودند، کم کم مورد اثر واقع شد و ماشین جنگی آنان را از کار انداخت.

از سوی دیگر با قرار گرفتن پایگاه در بُرد توپخانه ای دشمن، دستور تخلیه آن و متعاقبا انهدام صادر می‌گردد که با تلاش و جان گذشتگی خلبانان غیور و بمباران پی در پی، دشمن به عقب رانده می‌شود.

در چنین شرایطی، پروازهای سنگین روزانه و انجام تعداد بالای سورت پروازی، موجب از دست رفتن و شهادت بخش زیادی از خلبانان غیور و تیزپرواز پایگاه می‌شود که یاد و خاطره آنان تا ابد گرامی خواهد ماند.

مدتی بعد و با  آغاز سال ۱۳۶۱، در حالی که پروازهای برنامه ریزی شده، ضد نقاط اقتصادی و نظامی با تمام قدرت و توسط تمام پایگاه های هوایی از جمله دزفول در حال انجام است، کشورمان خود را آماده بازپس گیری خرمشهر می کند و در عملیات بزرگ بیت المقدس، نقش پایگاه هوایی وحدتی، با توجه به نزدیکی به منطقه درگیری و نتیجه عدم نیاز به مخازن سوخت و حمل بیشترین مهمات قابل حمل نمود اساسی پیدا کرده و در کنار پروازهای رزمی هواپیماهای سازمانی، جنگنده های F-4D و F-4E از پایگاه های هوایی تهران، همدان و بندرعباس به آن گسترش یافته و حتی به فرودگاهی اضطراری جهت حمل و انتقال سربازان، مجروحان و شهدا به سرتاسر نقاط کشور و محلی برای فرود انواع هواپیماهای آسیب دیده از درگیری با عراق تبدیل می شود.

با گذشت زمان و انجام عملیات‌های موفق و هماهنگ نیروهای سه‌گانه، نهایتا در روز سوم خرداد ۱۳۶۱، خرمشهر آزاد شده و به خاک میهن باز می‌گردد.

پس از این اتفاق، سلسله عملیات‌های مختلف در جبهه جنوبی رخ می‌دهد که سهم پایگاه چهارم پوشش هوایی و دفاع هوایی منطقه در کنار برنامه های پروازی روزانه است که این اتفاق با اجرای عملیات بزرگ والفجر ۸ و فتح فاو به اوج خود می رسد.

در والفجر ۸، نیروی هوایی با طرح «شفق» و از مبدا پایگاه پنجم شکاری «امیدیه» (قرارگاه رعد) اقدام به پوشش هوایی مناطق تصرف شده جنوب خاک عراق کرده و جنگنده های F-5 دزفولی نیز با گسترش به این نقطه، اهداف مورد نظر را مورد اصابت قرار می‌دهند.

پس از این اتفاق اجرای عملیات های عمقی با نصب مخازن سوخت بر روی تایگرهای دزفولی، بمباران برخی اهداف دریایی، اجرای عملیات های موفق رهگیری هوایی و پوشش تامکت ها در ارتفاع پایین و آموزش خلبانان جوان برای تامین نیروهای جنگ در پایگاه چهارم شکاری رخ می دهد که توضیح همه آنان از حوصله مطلب خارج است.

زمان می گذرد و با تصویب قطعنامه ۵۹۸ و پایان درگیری های مرزی، شرایط در تمام پایگاه های هوایی، خصوصا دزفول که خط مقدم نیروی هوایی کشورمان در مقابله با دشمن بعثی بود، آرام می گیرد و حال برنامه ریزی برای بازسازی و نوسازی آغاز می گردد.

در این دوران که با فرماندهی شهید والامقام، منصور ستاری بر مسند نیروی هوایی همراه است، پروژه های مختلف بهسازی، نوسازی، ساخت مهمات جدید و… برنامه ریزی شده و به مرحله اجرا می رسد.

باز سازی هواپیماهای آسیب دیده و تست بمب‌های جدید و موشک های هوا به هوای شرقی و همچنین اجرای پروژه «آذرخش» در کنار آموزش نیروهای متخصص و خلبانان به صورت بومی از آن جمله است.

در حال حاضر نیز پایگاه چهارم شکاری وحدتی دزفول با انجام ماموریت های محوله خود در نقاط جنوب غربی کشور وظیفه حفظ آسمان منطقه خوزستان و انجام بخشی از پروازهای آموزش پیشرفته خلبانان تازه وارد نیرو را در قالب ۳ گردان پروازی رزمی، رزمی/آموزشی (CCTS) و آموزشی پیشرفته (UPT) به انجام می رساند و در کنار آن خط مقدم رخدادهای فرهنگی و نمایشگاه در نهاجا می باشد.

* نمایشگاه هوایی راهیان نور

نمایشگاه هوایی راهیان نور که سابقه آغاز آن به بهار سال ۱۳۸۱ باز می‌گردد در حقیقت بخش هوایی مجموعه بازدیدها از جبهه های عملیاتی کشور می باشد که از نقاط غربی آغاز شده و نهایتا به آب های گرم خلیج همیشه فارس ختم می شود.

نیروی هوایی کشورمان، جهت اجرای هرچه بهتر این نمایشگاه سالیانه، اقدام به ارسال نماینده‌ای از اکثر انواع جنگنده‌های خود و بخشی از ناوگان ترابری از پایگاه های هوایی دوازده گانه به دزفول می‌نماید و در کنار آن، اجرای نمایش های پروازی، معرفی بخش های نهاجا، حضور یادگاران ۸ سال دفاع مقدس و تیزپروازان آن زمان و… در مقابل چشمان مشتاق اقشار مختلف جامعه خصوصا جوانان ، موجب شادی و حس غرور می گردد.

امسال نیز به رسم پیشین، این نمایشگاه در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۹۴ با حضور جمعی از مقامات کشوری و لشگری و توسط امیر خلبان آشنا فرمانده پایگاه هوایی دزفول افتتاح و بازدید عموم از آن نیز برای یکم فروردین۱۳۹۴لغایت یازدهم فروردین در دو نوبت صبح و عصر اعلام شد. (صبح از ساعت ۹ الی ۱۲ و عصر از ساعت ۱۵ الی ۱۸)

حال در جهت بررسی بیشتر، نمایشگاه را در دو بخش رَمپ پروازی و محوطه سرپوشیده مورد بحث قرار خواهیم داد.

* رَمپ پروازی

در نمایشگاه هوایی سال جاری انواع هواگردهای نیروی هوایی اقدام به حضور در پایگاه شکاری وحدتی کرده و در رمپ پروازی جنگنده های F-4E  FT-7N   F-14A  MiG-29A  Su-24MK، صاعقه در کنار هواپیماهای سازمانی این پایگاه یعنی F-5E به همراه هواپیماهای ترابری C-130E  Fokker 27  PC-6B، هواپیمای آموزشی PC-7 و هلی‌کوپترهای CH-47C و AB-214C  مشاهده می‌شد.

این مجموعه در رمپ پروازی و در ۳ بخش قرار داشتند و در بخشی دیگر نیز ۴ فروند جنگنده F-5F در خط پرواز، برای پروازهای ۲ فروندی نمایشی در صبح و عصر در نظر گرفته شده بود که همه روزه با اجرای عملیات پروازی زیبا هیجان مضاعفی را در بازدید کنندگان ایجاد می کردند.

نکته جالب در خصوص هواپیماهای حاضر در نمایشگاه، جنگنده F-14 تامکت بود که با استتار جدید خاکی/پیکسلی توجه همگان را به خود جلب می کرد و همچنین گاها پروازهایی از دیگر پایگاه های هوایی همچون همدان به سمت دزفول انجام گرفت که منوط به شرایط مساعد جوی بوده است.

* بخش سرپوشیده

در بخش سرپوشیده نمایشگاه ۳ فروند جنگنده F-5A و F-5B و F-5E در یک سوله و غرفه های مختلف در سوله ای دیگر قرار داشتند.

این غرفه ها هرکدام با ارائه بخشی از توانمندی های پایگاه، پاسخگوی سوال بازدید کنندگان بودند که می‌توان به شعبه رادار، الترونیک، موتور، آتش نشانی، بیمارستان، تجهیزات پروازی (که به صورت نمادین یک ماکت انسانی با چتر و سایر وسایل پروازی از جمله صندلی پران در وسط سالن قرار داشتند) اشاره کرد.

در کنار این موارد غرفه های یادمان شهدا، تصاویر گرفته شده توسط خلبانان شناسایی کشورمان طی جنگ ۸ ساله، فروش پوستر، ماکت هواپیما و بازی مدافعان آسمان نیز وجود داشت.

گزارش و تصویر: دانیال بهمنش