پرسش:
در روایات آمده است که هرگاه بهار را دیدید، بسیار از قیامت و روز حشر یاد کنید، سؤال اصلی این است که چه رابطه‌ای میان بهار و یاد قیامت وجود دارد؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال، به ضرورت تامل و تفکر در خصوص آمدن فصل بهار و زنده شدن دوباره طبیعت تاکید می‌شود که در پرتو آن به قدرت لایزال الهی و تصویری نمادین از روز رستاخیز و زنده‌شدن انسانها پی خواهیم برد. اینک به ادامه بحث عنایت فرمائید.
آثار یاد مرگ
برای اهل خرد بسیار تأمل برانگیز است که بیش از ۱۵۰۰ آیه از قرآن کریم به صورت مستقیم و غیرمستقیم به موضوع مرگ و جهان و زندگی پس از آن اشاره فرموده و در حقیقت مرگ و قیامت را در صفحه صفحه آیات نورانی خود، پیش چشم ما نهاده است.
در آموزه‌های قرآن و عترت، یاد مرگ و معاد از ضرورت‌ها و نیازهای همیشگی آدمیان شمرده شده و آثار و نتایج و خیرات و برکات پرشماری برای آن بیان شده است.
یاد مرگ و معاد انسان را نسبت به دنیای زودگذر و محدود بی‌رغبت می‌کند و او را به صفت والای زهد می‌آراید، بیماری مهلک حرص و طمع را معالجه می‌کند، دنیا را در نگاه انسان کوچک می‌سازد و او را به مقدار اندکی از دنیا قانع می‌کند. خواسته‌های ذلّت‌بار نفسانی را می‌میراند و زنگار غفلت از دل می‌زداید، باورهای راستین قلب را نسبت به وعده‌های الهی استوار می‌کند و سختی دل را به نرمی مبدّل می‌سازد. حاکمیت هوای نفس بر سرزمین وجود انسان را می‌شکند و دریای دل و جان را از آلودگی گناهان می‌پالاید، دلِ مرده را زنده می‌کند و مرگ را در نظر آدمی آسان می‌نماید.
یاد مرگ و قیامت آستانه تحمل انسان را در برابر ناملایمات و مصیبت‌ها بالا می‌برد و در وجود انسان تعادل روحی بر پا می‌کند.
با تذکر مرگ و جهان ابدی پس از آن، آدمی خود را برای راه دور و درازی که در پیش دارد آماده می‌کند و قدر فرصت‌های گران بها و لحظه لحظه عمر خویش را بیشتر می‌داند. اگر آدمی مرگ را همواره پیش چشم خود نَهَد و آخرت را در یاد آورد، خود به خود در نیکی‌ها با دیگران رقابت خواهد کرد و درصدد سرعت و سبقت در خیرات برخواهد آمد.
هرچه یاد قیامت بیشتر گردد، گرفتاری انسان در دام گناه کاسته می‌شود و محبت خداوند را نسبت به خود جلب می‌کند. یاد قیامت وسوسه‌های فکری را معالجه می‌کند و همّ و غمّ دنیوی را از دل انسان برطرف می‌سازد. یاد آخرت هم داروی دردهای روحی و معنوی و هم شفا و رهایی از چنگال آنهاست.
با تذکر مرگ و معاد آرزوهای دور و دراز و زمین گیر‌کننده به فراموشی سپرده می‌شود و پرنده بلند پروازِ روح از غل و زنجیر هوا و هوس رها می‌گردد. وقتی انسان به شگفتی بهار می‌اندیشد که در این فصل زیبا چگونه درختان که در پاییز و زمستان خشکیده‌اند و اثری از زندگانی در آنان دیده نمی‌شود دوباره حیات می‌یابند و سرسبز می‌شود، حیات پس از مرگ نیز برای او غیرقابل باور نخواهد بود، بنابراین بهار پاسخی برای کسانی است که به معاد با دیده تردید می‌نگرند.
بهار، پیام آور تعادل و زیبایی
با دیدن بهار، رحمت و محبت خداوند را به یاد می‌آوریم. چشمه مهر ایزد همواره به سوی آدمیان و همه موجودات، سرازیر است و ما اگر او و نشانه هایش را فراموش کنیم، او هرگز ما را فراموش نمی‌کند و با دگرگونی فصل‌ها نیز به جلوه گری قدرت بی‌پایانش می‌پردازد تا شاید دلی به یاد او افتد و به شوق او بتپد و بر اثر تماشای جلوه هایش، اشک شوق از چشمی جاری شود. اساسا جهان هستی، آینه‌دار خداست و جمال پروردگارش را به تماشا گذاشته است. بهار نیز یکی از باشکوه‌ترین جلوه‌های خدا در جهان هستی است که می‌توان با تماشای آن، راهی به سوی خدا یافت و جمال پروردگار را به تماشا نشست.
دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی
حضرت آیت‌الله جوادی‌آملی در شرح دعای تحویل سال می‌فرماید: در بهار خدای سبحان دو کار انجام می‌دهد؛ یکی اینکه خوابیده‌ها را بیدار کرده و دیگر اینکه مرده‌ها را زنده می کند. این درخت‌ها در زمستان خواب‌اند ولی بهار که شد بیدار می شوند، وقتی بیدار شدند این درخت مواد مرده را به عنوان غذا جذب می کند و به صورت خوشه و شاخه و برگ و میوه در می آورد در حقیقت در اینجا مرده‌ها زنده می‌شوند…
جریان «مقلب القلوب و الأبصار» در قرآن دو جا ذکر شده و هر دو جا مربوط به مسئله معاد و قیامت است؛ یکی اینکه فرمود افراد کافری که دلهایشان را تطهیر نکردند و آلوده است ما در قیامت دلهای اینها را زیر و رو می کنیم «وَنُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَأَبْصَارَهُمْ کَمَا لَمْ یُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّهٍ» دیگر اینکه در آیه ۳۷ سوره مبارکه نور که از رجال الهی سخن به میان می‌آید می فرماید: رجال الهی کسانی‌اند که: «رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَهٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ» اینها کسانی‌اند که «یَخَافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ» اینها از روزی می‌ترسند که دل‌ها زیر و رو شده و چشم‌ها برگردانده می‌شود که این هم باز مربوط به مسئله قیامت است…
نتیجه بحث اینکه بهار انسان را به یاد قیامت می‌اندازد و در قیامت این کارها جزء خطرناک‌ترین کارهایی است که دامنگیر تبهکاران می‌شود و آن تقلیب قلوب و تقلیب ابصار است در تحویل سال که بهار است به خدا عرض می کنیم: ای خدایی که دل‌ها را زیر و رو می کنی، ای خدایی که چشم‌ها را زیر و رو می کنی، ای خدایی که شب و روز را مدیریت می کنی، ای خدایی که سال را به سال دیگر و حال را به حال دیگر تبدیل می کنی حال ما را به بهترین وجه تبدیل کن تا ما گرفتار تقلیب قلوب نشویم، گرفتار تقلیب ابصار نشویم بلکه از احسن الأحوال بهره بگیریم؛ این عصاره دعاست براساس تناسبی که بین بهار و معاد و حوادث تلخ معاد است، بهار و تحویل سال کاملاً یادآور جریان معاد است. پس اگر در روایات دارد وقتی بهار آمد به یاد معاد باشید یکی از راه‌های تذکره معاد همین است که ما از تقلیب قلوب و تقلیب ابصار نجات پیدا کنیم.
