دولت آمریکا روز گذشته (دوشنبه) در ادامه اقدامات خصمانه خود علیه کشورمان رسما اعلام کرد که دیگر معافیت‌های تحریمی مشتریان نفتی ایران را تمدید نخواهد کرد.
در همین ارتباط، مایک پمپئو، وزیر خارجه این کشور، در یک کنفرانس خبری در ساختمان وزارت خارجه آمریکا مدعی شد که واشنگتن با لغو این معافیت‌ها قصد دارد صادرات نفت ایران را به صفر رسانده و این کشور را از درآمد اصلی خود محروم کند.
وی همچنین با بیان اینکه ایالات متحده نهایت تلاش خود را به کار گرفته است تا فقدان نفت ایران تاثیری بر قیمت‌ها در بازار نگذارد، اعلام کرد عربستان و امارات تضمین داده‌اند که پس از لغو معافیت‌های تحریمی مشتریان نفتی ایران، تولید نفت خود را افزایش دهند تا اختلالی در بازار نفت ایجاد نشود.
این نخستین باری نیست که آمریکا وعده به صفر رساندن صادرات نفتی ایران را مطرح می‌کند. دولت ترامپ پس از خروج یکجانبه از برجام هم وعده داده بود که صادرات نفت ایران را تا پیش از اجرایی شدن تحریم‌ها به صفر برساند اما آبان‌ماه گذشته همزمان با بازگشت تحریم‌های نفتی کشورمان در یک عقب‌نشینی آشکار مجبور شد برای جلوگیری از تلاطم بازار نفت و افزایش قیمت‌ها، هشت کشور چین، هند، ژاپن، کره جنوبی، تایوان، ترکیه، ایتالیا و یونان را به مدت ۶ ماه از تحریم‌های نفتی علیه ایران معاف کند.
در حالی که این کشورها پس از خروج آمریکا از برجام و پیش از بازگشت تحریم‌های نفتی از یک فرصت شش ماهه (۱۲ اردیبهشت تا ۱۲ آبان) برای توقف خرید نفت از ایران برخوردار شده بودند، اما هیچ‌یک با وجود تهدیدات قلدرمآبانه ترامپ نتوانستند خرید نفت از ایران را متوقف کنند و از همین رو، دولت آمریکا بر خلاف اظهارات اولیه خود به ناچار برای آنها معافیت شش ماهه صادر کرد؛ چراکه به نوشته وبسایت تحلیلی مارکت‌واچ، خود را در ادامه راه در “وضعیت دشواری” دید که تنبیه کردن ایران در آن به معنای شلیک کردن به خودش بود.
اما آیا آمریکا با وجود تمام این لفاظی‌ها قادر است مانع فروش نفت ایران شود و اکنون که معافیت‌های تحریمی را نیز لغو کرده، طبق ادبیات خودش می‌تواند صادرات نفت ایران را به “صفر” برساند؟
ناتوانی عربستان در جایگزین کردن نفت ایران در بازار
ترامپ برای اجرای سیاستِ به صفر رساندن صادرات نفت ایران، حساب زیادی روی عربستان باز کرده است اما افزایش شدیدی که در ماه اکتبر گذشته همزمان با بازگشت تحریم‌ها در رابطه با قیمت نفت اتفاق افتاد، نشان داد که عربستان و دیگر متحدان آمریکا در منطقه و اوپک نمی‌توانند کمبود عرضه نفت ایران در بازار را جبران کنند.
این مسئله‌ای است که کارشناسان و تحلیلگران نفتی نیز پیشتر به آن اشاره کرده‌اند. بلومبرگ و دیگر پایگاه‌های تحلیلی نیز بارها تاکید کرده‌اند که ظرفیت تولید عربستان محدود است و بویژه با توجه به تقاضای رو به افزایش بازار و شرایط تولید نفت در لیبی، ونزوئلا و نیجریه، حتی با ظرفیت کامل خود نیز نمی‌تواند پاسخگوی نیاز بازار باشد.
حتی خالد الفالح وزیر انرژی عربستان نیز سال گذشته تنها دو هفته پس از آنکه محمد بن سلمان ولیعهد سعودی از توانایی ریاض برای پمپاژ ۱۲ میلیون بشکه نفت به بازار سخن گفت، به صراحت اعلام کرد که کشورش نمی‌تواند کاهش عرضه نفت ایران را جبران کند.
افزون بر این، حل نشدن اختلاف دیرینه عربستان و کویت بر سر بهره‌برداری از میادین نفتی مشترک نیز مانع بزرگی را بر سر راه ترامپ برای تحریم نفتی ایران قرار داده است. منطقه نفتی مشترک عربستان و کویت (شامل دو میدان نفتی خفجی و الوفره) از حدود ۳ سال پیش به دلیل نگرانی‌های زیست‌محیطی و برخی اختلافات حاکمیتی تعطیل شده و از سرگیری تولید نفت در آن نیز به دلیل تداوم اختلافات میان دو کشور تاکنون میسر نشده است.
اصرار مشتریان آسیایی به ادامه خرید نفت از ایران
از سوی دیگر، متحدان آسیایی آمریکا همچون هند، کره جنوبی، ژاپن و تایوان نیز بلافاصله پس از خروج ترامپ از برجام به وضوح اعلام کردند که به دلیل نیاز داخلی خود و محاسبه قیمت‌ها در بازار نفت، نمی‌توانند خرید نفت و میعانات گازی از ایران را متوقف کنند. علاوه بر این، ترکیه نیز به عنوان متحد آمریکا در ناتو تاکید کرده است که هیچ جایگزینی برای گاز ایران ندارد.
دولت ترامپ پس از خروج از برجام نمایندگان زیادی را نیز برای رایزنی به این کشورها اعزام کرد اما تمام تلاش‌های دیپلماتیک واشنگتن برای متقاعد کردن آنها به توقف خرید نفت از ایران به دلیل ملاحظات مختلف با شکست مواجه شد.
اصرار متحدان آمریکا به ادامه خرید نفت از ایران و اعلام رسمی عدم حمایت برخی کشورها از این تحریم‌ها “دلایل فنی” نیز دارد. همانطورکه چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه شب گذشته پس از تمدید نشدن معافیت‌های نفتی ایران اعلام کرد، “تغییر منبع خرید نفت کار ساده‌اى نیست و [به دلیل تفاوت نفت کشورها] نیازمند تغییر فناورى پالایشگاه است که هزینه سنگینى برای کشور واردکننده در پى دارد.” از همین رو، کشورهایی مانند هند و کره جنوبی که پالایشگاه‌های آن برای تصفیه نفت ایران طراحی و ساخته شده‌اند به یکباره نمی‌توانند نفت کشور دیگری را با ویژگی‌های متفاوت جایگزین کنند.
به همین دلیل، دولت کره جنوبی روز گذشته پس از لغو معافیت‌های تحریمی ایران اعلام کرد که در تمامی سطوح با آمریکا در حال مذاکره است و به تلاش برای کسب معافیت از تحریم‌ها تا پایان ضرب‌الاجل ۲ مه (۱۲ اردیبهشت) ادامه خواهد داد. مقامات هند نیز اعلام کردند به زودی بیانیه‌ای در این زمینه صادر خواهند کرد.
محدود بودن ذخایر استراتژیک آمریکا برای جبران کمبود نفت
دولت ترامپ در پی ناامیدی از افزایش تولید نفت اوپک، استفاده از ذخایر استراتژیک خود را نیز برای تامین نفت مشتریان آسیایی ایران و افزایش فشارها بر کشورمان در دستور کار قرار داده است. مایک پمپئو نیز روز گذشته پس از اعلام لغو معافیت‌های نفتی ایران که آمریکا اکنون خود نیز به یک صادرکننده بزرگ نفت تبدیل شده و می‌تواند در کنار عربستان به تنظیم بازار نفت کمک کند. اما این مسئله اگرچه ممکن است باعث آرامش نسبی در بازار نفت شود، ولی به دلیل محدود بودن ذخایر استراتژیک آمریکا و همچنین هزینه‌بر و زمان‌بر بودن انتقال محموله‌های نفتی از آمریکا به آسیا نخواهد توانست نگرانی بازار از تحریم نفتی ایران را به طور کامل رفع کند.
ذخایر نفتی استراتژیک آمریکا در دهه ۷۰ میلادی و در پی فلج شدن اقتصاد این کشور ایجاد شد؛ یعنی زمانی که پس از جنگ اعراب و رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۷۳، کشورهای عربی صادرات نفت خود را به کشورهای غربی و ایالات متحده متوقف کردند. از آن زمان تاکنون، آمریکا چندین بار در مواقع اضطراری از جمله در زمان وقوع توفان کاترینا در سال ۲۰۰۵ و توقف تولید نفت در لیبی در سال ۲۰۱۱ از این ذخایر استراتژیک برای تامین نیاز داخلی خود استفاده کرده است اما کارشناسان بازار نفت معتقدند این بار استفاده از این ذخائر کمکی به تنظیم بازار نفت نخواهد کرد.
رسانه‌های آمریکا نیز اذعان دارند که تزریق نفت به بازار از محل ذخایر استراتژیک آمریکا ممکن است در کوتاه‌مدت جواب دهد اما تا مدت زمان زیادی نمی‌توان این سیاست را ادامه داد؛ ضمن آنکه تحویل محموله‌های نفتی از آمریکا به مشتریان آسیایی نیز به دلیل بُعد مسافت، چند ماه طول خواهد کشید. «ریک پری» وزیر انرژی دولت ترامپ نیز سال گذشته در مصاحبه با خبرنگاران اعتراف کرد که تاثیر استفاده از ذخایر استراتژیک نفت آمریکا [برای کاهش نگرانی‌ها از تحریم نفتی ایران] جزئی و موقت خواهد بود.
هزینه‌های سیاسی و اقتصادی تحریم نفتی ایران برای آمریکا
کارشناسان آمریکایی از مدتها پیش هشدار داده‌اند که افزایش بهای سوخت در آمریکا در پی نگرانی بازار نفت از تحریم ایران، مهمترین فاکتوری است که می‌تواند پیروزی جمهوری‌خواهان را در انتخابات‌های آتی به خطر بیندازد. در واقع می‌توان گفت تقارن انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره با زمان اجرا شدن تحریم‌های نفتی ایران در اکتبر (آبان ماه) گذشته بود که به عنوان یکی از دلایل تاثیرگذار بر تصمیم مقامات آمریکایی باعث صدور معافیت‌های تحریمی برای مشتریان نفتی ایران شد.
این نگرانی پس از آن جدی‌تر شد که بهای جهانی نفت در ماه اکتبر در پی نگرانی از کاهش صادرات نفت ایران به بالاترین رقم خود در چهار سال اخیر (۸۶ دلار در هر بشکه) رسید. متعاقب آن، رسانه‌های آمریکایی نیز اعلام کردند که از سال ۲۰۱۴ تاکنون قیمت بنزین در آمریکا -آنهم در فصل کم‌مسافرت پاییز- هرگز به این گرانی نبوده است.
افزایش نگرانی‌ها از بالا رفتن قیمت سوخت در آمریکا در آستانه انتخابات سرنوشت‌ساز کنگره باعث شد که دولت ترامپ در ادامه راه، مواضع سختگیرانه اولیه خود را در قبال تحریم نفتی ایران کنار گذاشته و به منظور کاستن از نگرانی بازار، برای اولین بار اعلام کند که اعطای معافیت به برخی از مشتریان نفتی ایران را بررسی می‌کند.
خبرگزاری بلومبرگ نیز تابستان جاری پس از بالا رفتن قیمت نفت در گزارشی نوشته بود اگر ترامپ واقعا می‌خواهد قیمت بنزین را در آمریکا پایین نگه‌دارد، تنها راهش این است که سیاست خود را در قبال ایران تغییر دهد.
هزینه تحریم نفتی ایران در صورت شکست خوردن از بُعد اقتصادی نیز قابل تامل است. رویترز هفته گذشته همزمان با گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال تمدید نشدن معافیت‌های تحریمی ایران در گزارشی نوشت: «آمریکا سالانه ۵ میلیارد بشکه سوخت در داخل مصرف می‌کند. بنابراین، اگر تحریم ایران بهای نفت را حتی به میزان یک دلار در هر بشکه افزایش دهد، این مساله (تحریم نفتی ایران) سالانه ۵ میلیارد دلار برای مصرف‌کنندگان آمریکایی هزینه در بر خواهد داشت.»
نگرانی بازار از کاهش صادرات نفتی ایران روز گذشته نیز خیلی زود خودش را در معاملات نفتی نشان داد. با وجود آنکه پمپئو در کنفرانس خبری خود مدعی شد لغو معافیت‌های تحریمی ایران و حذف نفت این کشور از بازار به خاطر افزایش تولید نفت عربستان و امارات و خودِ آمریکا تاثیری بر قیمت‌ها نخواهد گذاشت، اسکای‌نیوز دقایقی پس از پایان کنفرانس خبری وی از افزایش دو درصدی بهای نفت خبر داد.
برخی رسانه‌های دیگر نیز گزارش دادند بهای نفت خام برنت دریای شمال در پی تصمیم آمریکا علیه ایران با بیش از سه درصد افزایش به بشکه‌ای ۷۴.۳۱ دلار رسید که این رقم از رکورد هفته گذشته (۷۲.۲۷ دلار) عبور کرد. حتی نفت خام «وست تگزاس اینترمیدیت» آمریکا نیز با ۲.۴ درصد افزایش به ۶۵.۵۲ دلار در هر بشکه رسید.
