دلیل اثرگذاری تحریم‌های نفتی به مدل سنتیفروش نفت ایران ارتباط دارد. در این مدل نفت کشور توسط امور بین‌الملل شرکت ملی نفت در قالب محموله‌های بزرگ (یک میلیون بشکه‌ای) به تعداد محدودی از پالایشگاه‌های مشخص به فروش می رسد. وجود تنها یک عرضه کننده یعنی شرکت ملی نفت و تعداد محدودی از خریداران و هم چنین بزرگ بودن حجم محموله‌های فروخته شده باعث شده است که فرآیند فروش نفت ایران به راحتی برای آمریکا قابل رصد باشد.
کارشناسان معتقدند که می توان با تنوع‌سازی روش‌های فروش نفت، تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران را بی‌اثر کرد. یکی از راهکار‌های موجود عرضه نفت در بورس و استفاده از توانمندی و تجربه شرکت‌های خصوصی داخلی و خارجی در صادرات نفت است.
در این روش نفت کشور در سازوکاری معقول و سختگیرانه، با رعایت استاندارد‌های بورس انرژی و پس از اخذ ضمانت‌نامه‌های لازم به شرکت‌های خصوصی فروخته می‌شود و از ظرفیت بخش خصوصی برای فروش نفت در یک شبکه مویرگی استفاده می شود. لازم به ذکر است که شرکت‌های خصوصی پس از اعتبارسنجی‌های لازم به عنوان تجار نفتی، نفت کشور را از بورس خریداری کرده و در بازار‌های جهانی به فروش می رسانند. در این فرآیند به دلیل تنوع و تعدد شرکت‌های خصوصی فروشنده نفت ایران و نامشخص بودن مسیر و مقصد فروش امکان شناسایی محموله‌های نفتی ایران برای آمریکا غیرممکن می شود فلذا می توان پله پله تا بی‌اثرکردن تحریم‌های آمریکا پیش رفت.
پس از تصویب شورای عالی هماهنگی اقتصادی، عرضه نفت در بورس انرژی به عنوان جدی‌ترین راهکار مقابله با تحریم‌های نفتی به صورت آزمایشی در دستور کار وزارت نفت قرار گرفت. در عرضه آزمایشی یک میلیون بشکه نفت خام سبک ایران در بورس عرضه شد که با استقبال گسترده بخش خصوصی همه یک میلیون محموله عرضه شده به فروش رسید. موفقیت این راهکار ضدتحریمی به معنای پایان دوران اعمال فشار آمریکا بر اقتصاد کشور است.
پس از موفقیت ایران در فروش محموله‌های نفتی در بورس رسانه‌های خارجی با محوریت بی‌بی‌سی فارسیتلاش کردند تا با ایجاد هجمه سنگین تبلیغاتی علیه این راهکار ضدتحریمی در مسیر اجرای آن سنگ اندازی کنند.
هجمه سنگین رسانه‌های بیگانه برای تخریب یک راهکار ضدتحریمی
به طور کلی بی‌بی‌سی فارسی و سایر رسانه‌های همراه در یک اقدام مشترک با طرح کلیدواژه “فساد” سعی کردند به مخاطب القا کنند که روش عرضه نفت در بورس باعث بازتولید بابک زنجانی‌ها می شود. این شبهه در حالی مطرح شد که قبل‌تر بار‌ها توسط کارشناسان حوزه انرژی پاسخ داده شده و تفاوت‌های روش عرضه نفت در بورس با راهکار دوره قبلی تحریم‌ها به خوبی تبیین شده است.
در دوره قبلی تحریم‌ها راهکار وزارت نفت برای مقابله با تحریم‌های نفتی ایجاد کمیته‌ای ۵ نفره برای ارتباط‌گیری با دلالان نفتی مانند بابک زنجانی بود. در این روش نفت ایران در سازوکاری غیر شفاف به فروش می رسید و نحوه‌ی تعیین قیمت نفت هم بر مبنای چانه‌زنی‌های طرفین بوده که عمدتا با اعمال تخفیف‌های کلان به خریدار همراه می شد. همچنین شایان ذکر است که دلالان نفتی بر مبنای لابی‌گری با برخی مسئولان وزارت نفت، نفت کشور را بدون اخذ تضامین لازم در اختیار می گرفتند. فلذا طبیعی است که خروجی چنین سازوکاری امثال بابک زنجانی‌ها خواهند بود.
اما روش فعلی عرضه نفت در بورس هیچ یک از نواقص مطرح شده را دارا نیست. در روش عرضه نفت در بورس، فرآیند خرید نفت توسط بخش خصوصی به طور کاملا شفاف توسط نهاد‌های نظارتی مورد بازرسی قرار می‌گیرد. همچنین تعیین قیمت نفت ایران نیز در یک سازوکار رقابتی در بورس کشف می شود؛ فلذا در سازوکار رقابتی بورس، خبری از اعطای تخفیفات ویژه به خریداران نیست. در روش فعلی، طبق اطلاعیه سازمان بورس انرژی شرکت‌هایی که خواهان خرید نفت ایران از سازوکار بورس هستند ابتدا باید با دریافت کد معاملاتی هویت شرکت خود را مشخص کنند.
در مرحله بعدی پس از پرداخت ۱۰ درصد از بهای محموله تقاضا شده به صورت ریالی، شرکت خصوصی می تواند وارد فرآیند خرید نفت شود. درصورتی که شرکتی قادر به خرید نفت در سازوکار رقابتی کشف قیمت شد آنگاه باید قبل از موعد بارگیری ۱۰ درصد دیگر بهای محموله خریداری شده را به صورت ریالی پرداخت کند و ما به ازای ۸۰ درصد باقی‌مانده ضمانت‌نامه بانکی با ارزشی معادل ۱.۲۵ برابر آن را به بورس ارائه دهد. همانطور که مشاهده می شود در سازوکار فعلی هیچ راه فراری برای دلالان نفتی گذاشته نشده و در صورتی که شرکتی بهای نفت تحویل داده شده را به حساب مورد تایید شرکت ملی نفت واریز نکند وثیقه آن (معادل ۱.۲۵ برابر بهای محموله دریافتی) توسط شرکت ملی نفت ضبط می شود در نتیجه تصور ظهور بابک زنجانی‌ها در این سازوکار از اساس باطل است.
سناریو تکراری بی‌بی‌سی فارسی برای سنگ‌اندازی در مسیر عرضه نفت در بورس
پس از موفقیت عرضه آزمایشی نفت در بورس و ارائه و بررسی پیشنهاد‌های تکمیلی برای تداوم موفقیت این راهکار ضدتحریمی، اجرای این روش مجددا در جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی مطرح شد و با اضافه شدن آپشن “امکان تسویه صددرصد ریالی” توسط این شورا به تصویب رسید. افزودن امکان تسویه ریالی یک اقدام مهم در راستای افزایش حضور شرکت‌های خصوصی برای خرید نفت کشور از سازوکار بورس است که بر ظرفیت این روش برای صادرات نفت کشور اضافه می کند. پس از ایجاد بستر‌های لازم برای اجرای فاز دوم عرضه نفت در بورس دوباره رسانه‌های بیگانه با محوریت بی‌بی‌سی فارسی فعال شده و با طرح کلیدواژه‌های تکراری مانند “فساد” و “بروز بابک زنجانی” سعی در تشویش اذهان عمومی و ایجاد بدبینی نسبت به اجرای این راهکار ضدتحریمی داشتند.
آخرین تلاش مذبوحانه بی‌بی‌سی فارسی برای توقف این راهکار ضدتحریمی درحالی صورت می گیرد که بیژن زنگنه، وزیر نفت با اشاره به موفقیت عرضه نفت در بورس در فاز آزمایشی برای دور زدن تحریم‌های نفتی، خبر از عرضه سوم نفت در هفته آینده داد. زنگنه گفت: “به زودی اطلاعیه‌ای درباره مرحله سوم فروش نفت در بورس صادر می‌شود که شاید هفته آینده این عرضه رخ دهد. در این راستا مجوز لازم از سران سه قوه اخذ شده تا ۳ میلیون بشکه نفت در بورس به صورت ۱۰۰ درصد ریالی با ارز سنا به فروش برسد”.
در مجموع به نظر می رسد که عرضه نفت در بورس و فروش نفت کشور در یک شبکه مویرگی یک راهکار موثر برای دور زدن تحریم‌های نفتی آمریکاست که در یک سازوکار شفاف زمینه مشارکت بخش خصوصی داخلی را برای جلوگیری از اُفت میزان صادرات نفت کشور فراهم می کند.
در صورت حمایت از راهکار فوق می توان قدم به قدم تا خنثی‌سازی کامل تحریم‌های آمریکا پیش رفت؛ موضوعی که آمریکایی‌ها خیلی زودتر از موعد به آن اعتراف کردند.
در این راستا سعید قاسمی‌نژاد مشاور بنیاد دفاع از دموکراسی در آمریکا، که از قضا یکی از اهداف این بنیاد اعمال هر چه سخت‌تر تحریم‌ها علیه ایران است، می‌گوید: فروش نفت در بورس انرژی یک پیروزی برای ایران بود و به جهان راه دور زدن تحریم‌های آمریکا را نشان داد. امید است که با بسترسازی‌های صورت گرفته هفته آینده این راهکار ضدتحریمی بار دیگر با موفقیت اجرا شود.
