در دهه‌های گذشته به واسطه شرایط کشور و همچنین نیاز به رشد متوازن جمعیت، سیاست‌های تحدید نسل در کشور دنبال شد که نتیجه آن جلوگیری از روند رو به رشد جمعیت ایران طی سال‌های دهه ۶۰ و پس از آن بود.
بیشتر بخوانید
کشورهای جهان چگونه به مبارزه با «بحران جمعیت» رفته‌اند +عکس و آمار
از این رو در دورانی که این سیاست در کشور اجرا می‌شد شاهد محدودیت‌هایی در ارائه خدمات اجتماعی به خانواده‌های دارای بیش از ۳ فرزند بودیم و همچنین تبلیغات زیادی که در خصوص خانواده کمتر در فضای عمومی کشور دیده می‌شد که ترویج شعارهایی همچون فرزند کمتر زندگی بهتر را می‌توان در این زمینه بررسی کرد که این مسائل سبب کاهش میزان موالید و نرخ باروری زنان و در نتیجه کوچک شدن خانواده‌های ایرانی شد.
این روند همچنان ادامه یافت تا اواسط سال ۱۳۹۰ رهبرانقلاب با دقت‌نظر در معایب تداوم چندین ساله این سیاست، از اجرای آن جلوگیری و در مقابل تحدید نسل ایستادند. ایشان در دیداری که روز سوم مرداد ماه سال ۱۳۹۰ با مسئولان نظام داشتند در این خصوص فرمودند:
ما باید در سیاست تحدید نسل تجدیدنظر کنیم. سیاست تحدید نسل در یک برهه ای از زمان درست بود؛ یک اهدافی هم برایش معین کردند. آنطوری که افراد متخصص و عالم و کارشناسان علمی این قسمت تحقیق و بررسی کردند و گزارش دادند، ما در سال ۷۱ به همان مقاصدی که از تحدید نسل وجود داشت، رسیدیم.
از سال ۷۱ به این طرف، باید سیاست را تغییر می دادیم؛ خطا کردیم، تغییر ندادیم. امروز باید این خطا را جبران کنیم. کشور باید نگذارد که غلبه ی نسل جوان و نمای زیبای جوانی در کشور از بین برود؛ و از بین خواهد رفت اگر به همین ترتیب پیش برویم؛ آنطوری که کارشناسها بررسی علمی و دقیق کردند.
اینها خطابیات نیست؛ اینها کارهای علمی و دقیقِ کارشناسی شده است. اگر چنانچه با همین وضع پیش برویم، تا چند سال دیگر نسل جوان ما کم خواهد شد – که امروز قاعده ی جمعیتی ما جوان است – و بتدریج دچار پیری خواهیم شد؛ بعد از گذشت چند سال، جمعیت کشور هم کاهش پیدا خواهد کرد؛ چون پیری جمعیت با کاهش زاد و ولد همراه است.
اجرای ضعیف سیاست‌های ابلاغی جمعیت
بر همین اساس نیز ضمن توقف اجرای این سیاست و از دستورکار خارج شدن آن، از اردیبهشت ماه سال ۹۳ نیز سیاست های کلی «جمعیّت» از سوی رهبرانقلاب به دستگاه‌ها ابلاغ شد که آن هم نقشه‌راه جدیدی پیش‌روی مسئولان برای مدیریت این موضوع گذاشت.
بیشتر بخوانید
میانگین سنی جمعیت ایران افزایش یافت
براساس این سیاست‌نامه ابلاغی رهبرانقلاب دستگاه‌های اجرایی موظف شدند نسیت به رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند، کاهش سن ازدواج و حمایت از زوج‌های جوان و توانمندسازی آنان در تأمین هزینه‌های زندگی و تربیت نسل صالح و کارآمد اقدامات لازم را انجام دهند.
اما آنچه در عمل طی سال‌های اخیر شاهدیم این است که علاوه بر اجرا نشدن صحیح این قانون، شاهد پسرفت در این خصوص نیز بودیم به طوریکه آمارها سال‌به سال نگران کننده تر می‌شوند که نشان‌دهنده این است از مقصد دور شدیم.
روند کاهشی تعداد موالید در سالیان اخیر
براساس آمار موجود، در سال ۱۳۹۴، میزان تولد جدید در کشور بیش از یک میلیون و ۵۷۰ هزار نفر بوده است که این رقم با کاهش قریب به ۴۲ هزار نفری در سال ۹۵ به یک میلیون و ۵۲۸ هزار رسید که این رقم در سال ۹۶ به یک میلیون و ۴۷۹ هزار نفر کاهش یافت.
به عبارت دیگر در سال‌های پس از اجرای این قانون شاهد کاهش قریب به ۹۲ هزار نفری تعداد موالید در کشور بودیم که همین مسئله نشان دهنده ضعف در اجرای سیاست‌هاست.
از سوی دیگر، کاهش میزان موالید در کشور همزمان شده است با افزایش سن خانوار بطوریکه براساس آخرین آماری که توسط بانک مرکزی از تعداد خانوار مربوط به وضعیت بودجه خانوار در سال ۹۶، این مسئله قابل درک می‌شود.
براساس این آمار، میزان افراد بالای ۵۰ سال در خانوار ایرانی در سال ۱۳۸۷ به عنوان اولین سال مورد بررسی، ۱۶.۷ درصد بوده است که این رقم در آخرین آمار منتشره در سال ۹۶ به بیش از ۲۵.۴ درصد رسیده است که بیانگر رشد قریب به ۸.۷ درصدی است.
به عبارت دیگر تعداد افراد پا به سن گذاشته در خانواده‌های ایرانی طی این سال‌ها بیشتر شده است و در مقابل، درصد افراد پایین‌تر از ۲۰ سال در هر خانوار از ۳۳.۹ درصد در سال ۱۳۸۷ به ۲۶.۷ درصد کاهش یافته است که نشانگر افت ۷.۲ درصدی است.
حرکت ایران به سمت پیری
از این دو آمار می‌توان نتیجه گرفت هرم جمعیتی ایران در حال حرکت به سمت پیری است و به اندازه‌ای که از جمعیت جوان کشور به سمت میان‌سالی حرکت می‌کنند، جایگزین نمی‌شود که این مسئله به عنوان زنگ خطر و هشداری جدی در مقابل مسئولان قرار دارد.
بررسی دقیقتر موضوع نیز از آخرین سرشماری مرکز آمار قابل دسترسی است که بنابر اطلاعات آن، میزان رشدجمعیت کشور چه در بخش شهری و چه در بخش روستایی با کاهش مواجه شده است بطوریکه در بخش شهری متوسط کاهش سرعت رشد جمعیت به منفی ۱۷ درصد و در بخش روستایی نیز به منفی ۱۰ درصد رسیده است.
این میزان کاهش پیش از این نیز در آینده‌پژوهی‌هایی که چه در داخل و چه خارج از کشور انجام شده بود قابل پیش‌بینی بود. براساس پژوهشی که سازمان ملل در این خصوص انجام داد، در سال ۱۴۲۰ نرخ رشد جمعیت ایران به صفر می‌رسد که با توجه به شرایط فعلی حتی ممکن است زودتر نیز این فاجعه رخ دهد.
بیشتر بخوانید
چرا نرخ دقیق موالید ۲ سال اعلام نمی‌شود؟
همچنین برخی آینده‌پژوهی‌ها نیز حکایت از این دارد که جمعیت ایران پس از رسیدن به ۹۰ میلیون نفر روند معکوس به خود می‌گیرد و تا سال ۱۴۸۰ شمسی، تعداد ایرانیان به ۶۲ میلیون کاهش می‌یابد.
علت کاهش جمعیت ایران چیست؟
کارشناسان این حوزه دلایل بسیاری برای این وضعیت نا به سامان جمعیتی کشور مطرح می‌کنند که هر کدام در جای خود قابل بررسی است اما مهم‌ترین عواملی که در این زمینه می‌توان به آن اشاره کرد عدم همراهی به موقع و اجرای دقیق سیاست‌های جمعیتی توسط مسئولین کشور است که همزمانی آن با فشارهای اقتصادی که این سال ها به واسطه کم‌کاری‌های داخلی و همچنین تحریم‌های خارجی بر ملت ایران تحمیل کرده موجب بخشی از این کاهش جمعیت شده است.
بیشتر بخوانید
بازداشت و احضار برخی اساتید و مسئولان حوزه جمعیت
از سوی دیگر، تغییر سبک زندگی افراد بخصوص درجوامع شهری و تاثیری که رسانه های جمعی بر طرز فکر مردم می‌گذارند به همراه اطلاعات غلطی که برخی افراد به‌ظاهر کارشناس برای تغییر محاسبات مسئولان در اختیار آن‌ها قرار می‌دهند نیز از دیگر عوامل این بحران است.
در این زمینه می‌توان به دستگیری دو نفر از اساتید دانشگاه که در پوشش فعالیت های علمی اقدام به نفوذ در دستگاه های مختلف حاکمیتی و مانع آفرینی در برابر اجرای صحیح سیاست های کلی نظام در زمینه جمعیت نمودند، اشاره کرد. این عناصر متهم به اقدام علیه امنیت کشور از طریق ارتباط و همکاری با موسسات برانداز، ایجاد انحراف و اختلال هدفمند در تصمیمات نهادهای سیاستگذار، آمارسازی، خروج اطلاعات از کشور و… می باشند.
نقش سازمان‌های امنیتی خارجی در بحران جمعیتی ایران
پیش از این وجه‌الله سیف‌اللهی از اساتید دانشگاه در حوزه جمعیت شناسی از نقش سرویس‌های اطلاعاتی خارجی بخصوص سازمان سیا در کنترل جمعیت کشورهای اسلامی و بطور خاص ایران سخن گفته بود که نشان از اولویت این نوع جنگ هوشمند برای طرف خارجی دارد.
به گفته این استاد دانشگاه، قبل از انقلاب سیا با تلاش‌ها و تأسیس پایگاه‌های مطالعاتی و تحقیقاتی در داخل چند شهر ایران توانست رشد جمعیت را همزمان با چند کشور اسلامی در کشور مهار کند اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی و گرایش به فرزند آوری، مجدداً رشد جمعیت را در دهه‌های نخست انقلاب شاهد هستیم.
وی با بیان اینکه سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا پس از شکست موقت در دهه نخست انقلاب مجدداً طرح کاهش جمعیت ایران و مهار رشد آن در کشور را با همکاری سازمان ملل در کشور به اجرا درآوردند خاطرنشان کرد:
با تلاش‌های صورت گرفته و تحقیقات بنیادی سرویس‌های اطلاعاتی در حوزه جمعیت ایران، ۴۸ درصد میزان زادوولد در کشور کاهش پیدا کرد این در حالی هست که سیا در سایر کشورهای اسلامی تنها تا حدود ۳۰ درصد رشد جمعیت را کاهش داده است.
این محقق و پژوهشگر حوزه جمعت با اشاره به اینکه نقشه کاهش زادوولد و نرخ پایین فرزند آوری در ایران از سوی سیا همچنان باقدرت و قوت بیشتری در ایران ادامه دارد تصریح کرد: دشمن تمام قوای خود را به کار گرفته و با ورود در بخش فرهنگی و با به‌کارگیری از رسانه‌ها ازجمله ماهواره با تهیه و تولید فیلم‌ها، بی‌رغبتی و ترساندن جوانان به ازدواج، تاکید برافزایش مهریه و ترویج به طلاق در کشور موج جمعیتی در کشور را تهدید کند.
