نامش با نام جنگ های چریکی پیوند خورده است؛ شهید چمران در تاریخ انقلاب اسلامی و خصوصا جنگ های چریکی و نامنظم نقش بی نظیر و بی بدیلی داشته است.

حتی زمانی که در خارج از مرزهای ایران و لبنان بود، فرماندهی نیروهای چریکی را بر عهده داشت از همین رو احیاکننده سیستم جدیدی در جنگ های نظامی به شمار می رود.

با شروع جنگ تحمیلی در سال های نخستین بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، مردم زیادی خارج از اعزام هایی که به مناطق جنگی صورت می گرفت خودشان را به مرز ها رساندند تا از میهن وحریم اسلام دفاع کنند.

حضور تعداد زیادی نیروی مردمی در مناطق جنگی بدون هیچ آموزش و سازماندهی کار را برای نیروهای آموزش دیده هم سخت کرده بود؛ پتانسیلی در منطقه وجود داشت اما باید یک نفر هدایت این نیروها را بر عهده می گرفت تا از توانمندی های آنها استفاده شود.

شهید چمران در آن روزها این مسئولیت خطیر را بر عهده گرفت؛ با توجه به عدم موفقیت و عدم کارسازی جنگ های روبرو در اوایل انقلاب، شهید چمران پیشنهادی مبنی بر جنگ های چریکی و نامنظم ارایه داد و بسیاری از موفقیت ها را به واسطه ایده و روش خود به دست آورد.

چمران در دوران تحصیل

در سال ۱۳۱۱ در تهران ،خیابان پانزده خرداد متولد شد. وی تحصیلات خود را در مدرسه انتصاریه، نزدیک پامنار، آغاز کرد و دردارالفنون و البرز دوران متوسطه را گذراند؛ سپس در دانشکده فنی دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد و در سال ۱۳۳۶ در رشته الکترومکانیک فارغ التحصیل شد. چمران یک سال به تدریس دردانشکده فنی پرداخت.

وی در همه دوران تحصیل شاگرد اول بود. در سال ۱۳۳۷ با استفاده ازبورس تحصیلی شاگردان ممتاز به آمریکا اعزام شد و پس از تحقیقات علمی در جمع معروف ترین دانشمندان جهان در کالیفرنیا ومعتبرترین دانشگاه آمریکا – برکلی – با ممتاز ترین درجه علمی موفق به اخذ مدرک دکترای الکترونیک و فیزیک پلاسما شد.

با شروع جنگ تحمیلی چمران خدمت امام رسیده و با کسب اجازه از ایشان راهی جبهه ها در اهواز می شود؛ فداکاری و زحمات وی تا جایی بود که در شب اول حضور در اهواز، حمله چریکی ای را علیه تانکهای دشمن که تا چند کیلومتری شهراهوازپیشروی کرده بودند، آغاز کرد که به واسطه آن صدمات سنگینی به نیروهای دشمن وارد شد.

مصطفی چمران گروهی از رزمندگان داوطلب را به گردخود جمع کرد وبا تربیت و سازماندهی آنان، ستاد جنگهای نامنظم را در اهواز تشکیل داد. این گروه کمکم قوت گرفت و منسجم شد و خدمات زیادی انجام داد.

مهندسی جنگ با مدیریت دکتر چمران

چمران واقعا یک نابغه نظامی و علمی بود. ایجاد واحد مهندسی فعال برای ستاد جنگهای نامنظم یکی از این برنامه ها بود، که به کمک آن جاده های نظامی به سرعت و در نقاط مختلف ساخته شد و با نصب پمپ های آب در کنار رود کارون و احداث یک کانال به طول حدود بیست کیلومتر و عرض یکصد متر در مدتی کوتاه ، آب کارون را به طرف تانکهای دشمن روانه ساخت، بطوری که آنها مجبور شدند چند کیلومتری عقب نشینی کنند و سدی عظیم مقابل خود بسازند. این عمل فکر تسخیر اهواز را برای همیشه از سردشمنان به دور کرد.

اختراعاتی از شهید چمران که ورق جنگ را برگرداند

یکی از رزمندگان در دوران شهید چمران خورشیدی ها را یکی از خلاقیت های شهید چمران برای جنگ دانسته و می گوید: کارخانه فولادسازی اهواز پر از آهن بود و عراقی‏ ها تا نزدیکی آنجا آمده بودند؛ آقای چمران دستور داد بچه‏ ها آهن‏ها را به طول‏ ۱۸۰ سانت ببرند و یک گروه صد نفره برای این کار تشکیل داد. بچه‏ های بسیجی و رزمنده، آهن‏ها را به طور خاصی به هم جوش می ‏دادند و پنج شاخه ‏ای‏ ساخته می‏ شد که به آن خورشیدی می‏ گفتند. بچه ‏ها شاید بین ۳۰ تا ۵۰ هزار خورشیدی درست‏ کردند و آنها را در مسیری ۱۵ کیلومتری در محل‏ عبور تانک‏ های عراقی در راه سوسنگرد به اهواز قرار دادند،جایی که عراقی‏ها از آنجا خیلی فشار می ‏آوردند.
با این ابتکار ساده آقای چمران راه‏ عراقی‏ ها بسته شد و دیگر نتوانستند از آن راه جلو بیایند. این خورشیدی‏ ها در شنی تانک‏ ها فرو می‏ رفتند و بدون انفجار آنها را زمین‏ گیر می‏ کردند.

قوطی کنسروهایی که بعثی ها را فریب داد

همرزم شهید چمران یکی دیگر از ابتکارات شهید را اینگونه بیان می کند: یک وقت هم شهید چمران دستور داد ۳۰۰ یا ۴۰۰ چوب الوار بلند، از همان الوارهای‏ بنایی تهیه کردیم و از بچه ‏ها خواست که‏ قوطی ‏های خالی کمپوت و کنسرو را هم جمع کنند و بعد در آنها کمی روغن سوخته و کاه ریختند و دستور داد روی هر کدام از تخته‏ ها چند تا از این‏ قوطی‏ها را نصب کردند. غروب که می‏شد فتیله‏ این قوطی‏ها را روشن می‏کردند و الوارها را با فاصله روی رودخانه کارون می‏ریختند. دشمن که‏ از دور، آتش و دود روی این الوارها را می‏دید، تصور می‏کرد که نیروی عظیمی از روی رود کارون‏ به سمت آنها می‏رود. باور کنید تا دشمن فهمید که‏ اینها در واقع چیست،نزدیک به دو ماه که این‏ تکنیک برپا بود ، هر چه گلوله داشت توی کارون‏ ریخت!».

ماجرای ساخت خمپاره ۶۰
برادر دکتر چمران در خاطره ای از شهید چمران می گوید: دکتر چمران از آغاز جنگ تحمیلی به فکر ساخت تجهیزات نظامی بود. یک شب یکی از مهندسین سازمان تحقیقات علمی، نظامی صنایع دفاع با معرفی‌نامه مرحوم مهدوی کنی نزد دکتر آمد و گفت: من در وزارت صنایع فعالیت می‌کنم و تجهیزات مورد نیازی که نداریم را می‌سازم. نخستین بار چراغ‌های کنار باند فرودگاه و چند نمونه دیگر را ساخت و تحویل داد. دکتر چمران بسیار از این کار استقبال کرد و این بار یک خمپاره ۶۰ به او داد تا آن را بسازد.

مهندس مدتی را از دکتر چمران فرصت خواست تا بر روی آن مطالعه کند. فردای آن روز آمد و گفت مقداری از وسایل تشکیل دهنده خمپاره مانند لوله استیل را نداریم. این لوله با شلیک صد گلوله گشاد می‌شود و دیگر دقیق کار نمی‌کند. دکتر راه حلی برای این مشکل به او داد و گفت: به کارخانه لوله سازی اهواز برو و مقداری از لوله های معمولی استیل بگیر و از آن استفاده کن و پس از هر ده گلوله آن را جابجا کن. پس از آن نیز هر بار که در ساخت خمپاره به مشکل برمی‌خورد نزد دکتر می‌آمد و راه حل آن را می‌پرسید. مدتی بعد نیز آن شخص ۲۰ خمپاره ۶۰ ساخت و ما آن را برای استفاده به جبهه بردیم.

ماجرای ساخت ماشین شنی توسط شهید چمران چه بود؟

مدتی پس از آغاز جنگ عده ای از رزمندگان نزد شهید چمران آمده و به او گفتند جنس زمین تپه های الله اکبر رملی است و راه رفتن در آنجا دشوار است به گونه ای که حتی تا زانو در آن فرو می‌رویم و با هیچ وسیله‌ای نیز امکان تردد و جابجایی مهمات و نیرو وجود ندارد. عده ای از رزمندگان برای جلوگیری از حمله عراقی ها در آن منطقه مستقر شده بودند. زیرا اگر رژیم بعث حمله می کرد و به جاده اهواز – اندیشمک می‌رسید، اهواز محاصره می‌شد.

دکتر به آنها گفت بروید شتر اجاره کنید اما حمل و نقل مهمات با شتر نیز سخت بود. حتی با قاطر نیز این اتفاق نیافتاد. در نهایت رزمندگان خودشان مهمات را جابه جا کردند. پس از مدتی به این نتیجه رسیدند فقط با ماشین‌های شنی دار می توان جا به جایی کرد.

آن زمان جیپ لندرور، آهو و سیمرغ داشتیم و هنوز خبری از لنکروز نبود. دکتر به آنها گفت: چرخ‌های ماشین را دوبل کنید تا سطح اتکای آن بیشتر شود. اما فایده نداشت و نهایتاً یک تسمه نقاله روی چرخ ها کشیدند تا سطح اتکا بالا رفته و ماشین در رمل‌ها فرو نرود. این شیوه تقریبا خوب بود هر چند در هنگام دور زدن تسمه نقاله از چرخ جدا می‌شد.

دکتر طرح دیگری ارائه داد و گفت: داخل چرخ را به شکل خورشیدی سوراخ کنید تا دنده های خورشیدی در تسمه نقاله بیافتد و مانع از افتادن تسمه ها شود. چیزی تقریبا شبیه شنی تانک و یا کمی ساده تر. ما این کار را انجام دادیم و نخستین بار خودم این ماشین شنی را آزمایش کردم.

پس از مدتی برای تکمیل این طرح اتاق زرهی به آن اضافه کردیم به گونه ای که آن ماشین به نفربر زرهی تبدیل شد و بعدها نیز اعضای سپاه آن طرح را تکمیل کردند. اما به هر حال طرح اصلی که از سوی شهید چمران ارائه شده بود مبانی مطالعاتی این طرح تکمیلی بود.

طرح اولیه پل خیبر را چه کسانی ساختند؟
یکی از همرزمان شهید چمران می گوید: یکی از مشکلات ما در بدو ورود به سوسنگرد، عدم وجود پل بود که البته بعد از مدتی متوجه شدیم ساکنان بومی آنجا با استفاده از بشکه، پل درست کرده اند. هرچند آن پل را که به «پل خیبر» معروف است امروزه همه به نام شهید چمران می شناسند اما واقعیت این است که آن را ساکنان سوسنگرد ساخته بودند.

البته آن پل چندان کارآیی نداشت و فقط یک نفر آدم می توانست از آن رد شود. برای استفاده بهتر از این پل، شهید چمران تصمیم به ارتقای آن گرفت. شیوه آن نیز به این صورت بود که از شش تیوپ‌ تراکتور و چوب های چهار تراش استفاده می کردیم. تیوپ ها را کنار هم می گذاشتیم و با طناب بهم می بستیم و روی آن چوب های چهارتراش می گذاشتیم و با طناب آن را می بستیم. روی آن هم الوار می گذاشتیم و با طناب به این چوب های چهار تراش می بستیم که این پل قابلیت عبور ماشین از آن را داشت.

نحوه شهادت و عروج شهید چمران