سمانه قلی پور/ این روزها در هر ساعتی از شبانه‌روز مخصوصا در خیاباهای پر رفت‌و‌آمد شاهد حضور گداهای متعددی هستیم، افرادی با ظاهری متفاوت و حرکاتی غیرمتعارف که دست نیاز به سوی ره‌گذران دراز می‌کنند؛ بعضی از آنها پاتوق همیشگی دارند و با هر شیوه‌ای برای جلب توجه و تحریک احساسات مردم با آنچه در توان دارند خرج می‌کنند؛ با نسخه پزشک، قوطی شیر بچه، صورتی خراشیده و بعضی‌ها با منقل پر از زغال و اسفند به دنیای زشت گدایی پیوند خورده‌اند و تا آنجا پیش می‌روند که کودکان معصوم را روی سنگ خیابان می‌خوابانند و بیشتر درجه غلیان احساسات ره‌گذران را به جوش می‌آورند.
جولان متکدیان در شهر
نازیبا شدن چهره شهر، از بین رفتن حرمت انسانیت و کرامت افراد و آلودگی بهداشتی از دیگر اثرات این پدیده دلخراش است؛ معضلی که آبستن بسیاری از نابسامانی‌ها و تولد آسیب‌های اجتماعی قابل توجهی است.
فراهم شدن بستر مناسب برای مبادله فعالیت‌های مجرمانه و کالاهای قاچاق و غیرقانونی در موقعیت تکدی‌گری به راحتی امکان‌پذیر است که بیشتر توسط شبکه‌ای توانمند و گروهی متمرکز ساماندهی می‌شود.
اشخاصی که در مواجهه با بیکاری و فقر نتوانستند تاب بیاورند و به جایگاه مطلوبی دست پیدا کنند برای بقای خویش به تکدی‌گری روی می‌آوردند. افرادی که قادر به ساختن زندگی هنجارمند نبودند و کسی برایشان آستین‌هایش را بالا نزد تا از این موقعیت بحرانی عبور کنند کسی که بتواند برای بازسازی شرایط بحرانی زندگی آنان فرصت‌های جدیدی بی‌افریند و تهدیدهایشان را مدیریت کند.
جامعه‌ای ناتوان و ناامید در پیشرفت اقتصادی باعث تاختن هر چه بیشتر متکدیان می‌شود، جامعه‌ای که یک پایش می‌لنگد و نمی‌تواند این حجم ناهنجاری‌های اقتصادی را تحمل کند، تجلی عدم عدالت از سوی جامعه و صاحبان قدرت که در این نابهنجاری تجلی شده است.
هر روز دیدگان شهر شاهد سوء استفاده از مذهب و اعتقادات عابران، رنجیده خاطر می‌شود؛ متکدیانی که با سماجت تمام با بچه‌های کرایه‌ای که در بغل دارند از تحریکات احساسات جامعه‌سود می‌‌جویند و این نظام فرهنگی جامعه‌را دچار سوء تفاهم، تلخی، بی‌مهری و به مرور به سردی بدل می‌کند؛ چرا که همواره از خود می‌پرسند این متکدی‌مستحق است یا خیر.
این معضل که عوامل مهم اجتماعی، اقتصادی و یا روانی و فردی نشات گرفته شده طبق ماده ۷۱۲ قانون سابق مجازات اسلامی جرم محسوب و فرد به حبس از یک تا سه ماه محکوم می‌شود و چنانچه با وجود توان مالی مرتکب عمل فوق شود علاوه بر مجازات مذکور کلیه اموالی که از طریق تکدی‌و کلاشی به‌دست آورده است، مصادره خواهد شد و این در حالی است که این حرفه هر روز جا پای خود را محکم‌تر کرده و فربه‌تر می‌شود.
درآمد یک گدا
سرقفلی مناطق خاص گدایی شاید در نظر اول کمی‌عجیب به نظر برسد، اما با کمی‌دقت و بررسی میدانی قابل باور است گدایانی که هر روز در مکان‌های خاص حضور دارند و دکان‌هایشان را در ساعات معین باز می‌کنند، یکی از این گدایان در ساعات ملاقات در بیمارستان ۱۷ شهریور آمل به انتظار مراجعان دست‌هایش را دراز می‌کند و کمتر از دو ساعت میانگین درآمدش ۶۰ الی ۷۰ هزار تومان است.
بهزاد نیاز آذری دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه تهران در تعریف تکدی‌گری بیان کرد: تکدی‌را می‌توان تحت عنوان «دست درازی کردن» برای کسب درآمد و احتمالا «سؤال به کف» تعریف کرد. تکدی فراگردی است که به موجب آن، فرد متکدی‌از دسترنج دیگران بهره‌مند می‌شود و زندگی می‌گذراند. هر یک از افراد جامعه را که نه صاحب حرفه (در مفهوم اقتصادی آن) هستند و نه در تولید اجتماعی، مشارکتی دارند و همواره با شیوه‌ها و شگردهای متنوع، طفیلی و زائده اجتماعی هستند متکدی‌می‌توان نامید.
وی از منظر جامعه‌شناختی تکدی‌را نوعی انحراف اجتماعی دانست و افزود: فرد در آن نقش مشخص و بعضا متفاوتی چون سرقت، روسپی‌گری، واسطه گری، اعتیاد، و… را بر عهده دارد و یا به منزله نمونه‌ای از مرحله شغلی،(CCAREER) نزد متکدیان حرفهای، می‌توان آبرومندانه و غیرآبرومندانه (غیر‌مشروع) در مشاغل انحرافی تلقی کرد.
نیاز آذری با اشاره به عوامل تکدی‌گری تصریح کرد: بسیاری از انواع تکدی‌گری، بر اساس عوامل روانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به وجود می‌آید و محصول ساختار اجتماعی و نارسایی‌های ناشی از آن هستند.
وی از نوع عوامل اجتماعی – اقتصادی این معضل گفت و خاطرنشان کرد: گدایی یک زایده اجتماعی است که در پیدایش آن عواملی چون فقدان اشتغال و کار، فقر مادی، پیری و از کار افتادگی، رخوت و سستی، اعتیاد، معلولیت و بیماری، مسائل خانوادگی از قبیل پاشیده شدن خانواده، مهاجرت از روستا به شهر، نابسامانی‌های اقتصادی از قبیل کمی درآمد در بعضی از مشاغل، بالابودن هزینه زندگی، ضعف فرهنگ حاکم بر خانواده‌های متکدیان، شکاف عمیق طبقاتی و غیره از جمله آن به شمار می‌روند.
این دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی تگدی‌گری را محصول نابسامانی‌های اجتماعی قلمداد کرد و افزود: گدایی مربوط به کمبودهایی است که در اثر نارسایی‌های موجود در جامعه به‌وجود می‌آید، بدین معنی که جامعه نتوانسته است افراد سالخورده، عاجز، معلول، یتیم و امثال آنان را در مراکز مناسبی سازمان ببخشد.
وی عوامل روانی را نقش مؤثری در بزهکاری و تکدی‌گری دانست و تاکید کرد: شرایط فردی، چیزی جز نتیجه شرایط محیط‌زیست و اثرات اجتماعی است و موجد استعدادهای جرم‌زا و گرایش‌های انحرافی در نزد افراد می‌شود؛ درصد قابل ملاحظه‌ای از متکدیان، اختلالات شدید روانی رنج می‌برند. این اختلال روانی، کم و بیش در فردی شکل می‌گیرد و به ظهور می‌رسد که در اثر حوادث غیر مترقبه، روحش آزار دیده باشد که در نتیجه این تاثیرات سوء، روی آوردن شخص به دست درازی و اختلالات رفتاری است که زمینه انجام عمل تکدی‌گری را تسهیل می‌کند.
این کارشناس جامعه‌شناسی حالات مرسوم تکدی‌گری در جامعه را پوشیدن لباس‌های مندرس و تحریک احساسات جامعه ابراز کرد و ادامه داد: تظاهر به نقص عضو، جلب توجه عمومی با کرایه بچه‌های بی‌گناه و خواباندن آنها در معابر عموم، سوء استفاده از مذهب بخاطر اعتقادات عمیق مردم به مسائل شرعی و مذهبی از رفتارهایی است که برای استفاده بیشتر از منافع بکارگیری می‌کنند.
تکدی‌گری آبستن آسیب‌های اجتماعی
وی تکدی‌گری را آبستن آسیب‌های اجتماعی متعدد عنوان کرد و افزود: بررسی‌های انجام شده از رابطه بین گدایی و اعتیاد، بزهکاری، خودکشی، می‌خوارگی، روابط جنسی (فساد و فحشا)، لاابالی گری، سرقت و… حکایت می‌کنند.
نیاز آذری به راه‌های رفع تکدی در جامعه اشاره کرد و گفت: ادغام و همکاری هماهنگ همه سازمان‌ها و خیریه‌ها در یک تشکیلات منسجم جهت جمعآوری امکانات برای مقابله با پدیده تکدی باید صورت گیرد، قانونی‌کردن مقابله و مبارزه با تکدی و معرفی قضایی و حقوقی رفتار تکدی‌گری به عنوان عملی که نقض قانون می‌شود و همچنین برخورد قاطع با متکدیان حرفهای و شیادانی که به یک نوع زندگی انگلی خو گرفته‌اند.
وی معتقد است: باید مهاجرت‌های بی‌رویه و بدون برنامه‌ریزی که نهایتا منجر به تکدی‌شده است گرفته شود و همچنین می‌توان با ایجاد کارگاه‌های آموزش فنی‌حرفه‌ای و ایجاد تسهیلاتی برای کارهای بخش خصوصی با تکدی‌گری مبارزه کرد.
تکدی‌گری محصول فقر فرهنگی
این کارشناس جوان علت اصلی تکدی‌گری را فقر فرهنگی و اجتماعی جامعه دانست و اظهار کرد: گروهی که به تکدی‌گری روی می‌آورند و برای برآورده شدن نیاز مادی، شخصیت اجتماعی، کرامت و شرافت انسانی خویش را زیر پا می‌گذارند و کسانی که با وجود برخورداری از دارایی بدلیل جهل و فقر فرهنگی و اجتماعی اقدام به تکدی‌گری می‌کنند؛ افرادی که با ساده نگری به جامعه و گذر سریع و شتاب آلود از اوضاع و احوال مردم، تحلیل درستی از موقعیت خود و جامعه نداشته و مسایل را ساده‌لوحانه ارزیابی و تحلیل می‌کنند.
وی به در سوره ضحی، آیه ۵۰ از قرآن کریم اشاره کرد و افزود: دور نمودن خشونت آمیز و طرد متکدیان و گدایان را نادرست و از آن نهی کرده و به عنوان عملی ناپسند مذموم بر می‌شمارد و براساس سوره بقره آیه ۲۷۳ برای رهایی از مساله تکدی‌گری و گدایی پیشنهاد می‌دهد که نیازهای نیازمندان و بی‌نوایان از سوی جامعه اسلامی تامین شده و راهی برای پیش‌گیری این معضل ایجاد و فراهم شود.
سایه شوم تکدی‌گری بر شهرنشینان
نیازآذری وجود تکدی‌گری در محیط شهری را زمینه‌ساز بروز دیگر معضلات اجتماعی خواند و تصریح کرد: گسترش بزهکاری و تبه‌کاری، به وجود آمدن باندهای تبه‌کار، گسترش ناامنی اجتماعی و روانی در زندگی روزمره، امکان گسترش بیماری‌های مسری و… ده‌ها معضل و مشکل دیگر آسیب‌های است که گریبان بسیاری از افراد جامعه‌را خواهد گرفت.
وی در پایان با اشاره به تاصیرات تکدی‌گری بر جامعه خاطرنشان کرد: عریان‌ترین شکل ممکن فاصله طبقاتی موجود در جامعه را به نمایش می‌گذارد. همین مسئله باعث تعمیق حس شکاف طبقاتی در بعد روانی و ذهنی در اکثریت جامعه می‌شود که این امر خود تبعات اجتماعی و حتی امنیتی فراوانی در بلند مدت بر دوش جامعه تحمیل می‌کند.
طرح جمعآوری متکدیان و ساماندهی آنها
حسین احسانی معاون فرماندار ویژه شهرستان آمل با بیان اینکه تکدی‌گری پدیده‌ای شوم است که باعث سستی و رخوت جامعه می‌شود، گفت: شاهد شروع کار مرکز حیات نو برای جمعآوری متکدیان و ساماندهی هستیم تا چهره شهر را به زیبایی حفظ کنیم.
وی شهرستان آمل را پیشانی استان تلقی کرد و افزود: آمل نقطه ورود گردشگران داخلی و خارجی زیادی به استان است و شهری توریستی قلمداد می‌شود زیبنده این شهر نیست که با وجود متکدیان در ورودی و مرکز شهر به زیبایی آن لطمه وارد شود.
معاون فرماندار آمل خاطرنشان کرد: این وظیفه ماست تا با تدبیر در جمعآوری و ساماندهی متکدیان زیبایی شهر را حفظ کنیم که باید همه دستگاه‌های اجرایی همکاری کنند همانطور که در شهرهای دیگر استان انجام شد.
وحید حسین‌زاده رئیس اداره بهزیستی شهرستان آمل با اشاره به رشد پدیده تکدی‌گری در چند سال گذشته بیان کرد: در قالب‌هایی چون کودکان کار، زنان خیابانی و دختران فرار و به عناوین مختلف شاهد رشد این پدیده اجتماعی هستیم.
وی ۸۰ درصد متکدیان را حرفهای عنوان کرد و ادامه داد: با بازدیدهای انجام شده به سازمان دهی متکدیان توسط برخی افراد و اجاره دادن کودکان مورد بررسی قرار گرفته شد که در حال پیگیری با مراجع قضایی هستیم.
بی‌شک بسیاری از متکدیان نیازمند هستند و نمی‌توان آنان را مقصر دانست؛ قصوری که در جای دیگری رخ داده و گریبان این انسان‌های شریف را گرفته است و آنها را وادار کرده که به این ناهنجاری در جامعه تن دهد. پاک کردن صورت مسئله با غنی کردن برخی نهادها قابل قبول نیست باید برای کار، تولید، حرکت، امید و زندگی و حمایت روز افزون از نیازمندان به شهری سامان یافته دست پیدا کرد.
نگرانی برای معضل گدایی فقط به متکدیانی که در قالب دراز کردن دست نیاز برای چندر غاز پول به دیگران رو می‌آورند ختم نمی‌شود؛ جامعه امروزمان پیشرفت چشم‌گیری در این خصوص داشته و شاهد گدایی محبت، گدایی پست، گدایی مدرک، گدایی منزلت، گدایی شهرت و گدایی‌های ویران‌گر دیگری هستیم که نا امید کننده است.
