اینکه یک‌هزار و ۷۰۰ سال قبل پیش از میلاد مسیح بنابر آئین زرتشت، برای تخلیه شور و هیجان، از روی آتش می‌پریدند و سرخی را از آتش تمنا و زدوده شدن زردی خود را مسئلت می‌کردند، جای خود اما حال، چرا ما باید بابت آن با مواد محترقه سلامت و جان نوجوانان و جوانان خود را در معرض خطر قرار دهیم، جای تأمل دارد.
نیاکان ما در نوروز باستانی همواره با برخی برنامه‌هایی ویژه به استقبال بهار می‌رفتند و برای خود نوروز را عید قرار می‌دادند و در هفته پایانی سال، چهارشنبه را به اجرای برنامه‌ای اختصاص داده بودند که بپاکردن آتش و پریدن از روی آن با سر دادن شعارهایی دال بر گرفتن سرخی از آتش و به دور کردن زردی از خود، سعی داشتند تا با تخلیه انرژی و اطفای شور و هیجان، جشن عمومی را با حضور نوجوانان و جوانان بر پا کنند.
جشن نبرد با تاریکی
جشن «سور» از گذشته بسیار دور در ایران زمین مرسوم بوده‌است که جشنی ملی و مردمی بشمار می‌رفت و «چهارشنبه
سوری» نام گرفته که در ایران باستان در پایان هر ماه جشن و سروری با نام سور مرسوم بوده‌است و از سوی دیگر چهارشنبه نزد اعراب قبل از اسلام به “یوم الارباع” خوانده می‌شد و از روزهای شوم و نحس بشمار می‌رفت و بر این باور بودند که روزهای نحس و شوم را باید با عیش و شادمانی گذراند تا شیاطین و اجنه فرصت رخنه در وجود آدمیان را نیابند.
وضعیت کنونی
نسل جدید ایران از آیین‌های این جشن شناخت چندانی ندارد.
برخی معتقدند در سال‌های اخیر چهارشنبه‌سوری با حرکت به سوی خشونت، تحریف و استحاله شده‌است و از اصالت خود فاصله گرفته‌است. امروزه، استفاده از مواد محترقه و آتشزا که بعضاً دست‌ساز و خطرناک هستند بسیار رایج است و جایگزین آیین‌های کهن شده‌است. در چند سال گذشته، این شب همواره دارای آمار آسیب‌دیدگی و گاهی دارای تلفات جانی بوده‌است.
برگزاری چهارشنبه‌سوری با آلودگی صوتی، آسیب به تابلوها و دیوارهای شهر و ایجاد فضایی خشونت‌آمیز و تنش‌زا همراه است به طوری که برخی شهروندان از رفت‌وآمد در خیابان‌ها بیم دارند.
منتقدان چهارشنبه‌سوری
جشن آتش در واقع پیش درآمد جشن نوروز است که نوید دهنده رسیدن بهار و تازه شدن طبیعت است. کوروش نیکنام، مؤبد زرتشتی و پژوهشگر در این باره می‌گوید: “ما زرتشتیان در کوچه‌ها آتش روشن نمی‌کنیم و پریدن از روی آتش را زشت می‌دانیم”.
وی ادامه می‌دهد:برای ما زرتشتیان در ایران باستان، سال ۳۶۰ روز بود با ۵ روز اضافه. یا هر
۴ سال ۶ روز اضافه. ما در این ۵ روز آتش روشن می‌کردیم تا به این وسیله روح نیاکانمان را به خانه‌هایمان دعوت کنیم. بنابراین، این آتش چهارشنبه سوری بازمانده از آن آتش‌افروزی ۵ روز آخر سال در ایران باستان است و زرتشتیان به احتمال زیاد برای این که این سنت از بین نرود، نحسی چهارشنبه را بهانه کردند و این جشن را با اعتقاد اعراب منطبق کردند و در نتیجه رسمی به نام “چهارشنبه سوری” را ابداع کردند.
سور لحظه‌ای و سوگ دائمی
در سال‌های اخیر، رسانه‌های ایران توجّه زیادی به خطرات احتمالی ناشی از استفاده از مواد آتشزا و انفجاری نشان می‌دهند، چراکه هر ساله در روز چهارشنبه‌سوری خسارات جانی و مالی فراوانی به مردم بویژه نوجوانان و جوانان وارد می‌شود که اغلب به کشته شدن و یا نقص عضو جدی آنها می‌انجامد.
در مراسم چهارشنبه آخرسال گذشته در نقاط مختلف کشور ۳۹۲ نفر مصدوم شدند.
چهارشنبه سوری یا چهارشنبه آخرسال ۹۳ در حالی با آتش روشن کردن، پریدن از روی آن و انفجار ترقه و روشن کردن فشفه و بالن آرزو برپا شد که طی آن ۳۹۲ نفر مصدوم شدند که ۴ نفر آنها کاملاً معلول شدند. ۲۲ مورد قطع اندام، دو مورد تخلیه چشم، دو مورد فوتی، از جمله اخبار ناخوشایند حوادث چهارشنبه سوری سال ۹۳ بوده است.
فوتی ها نیز یکی کودک ۱۲ ساله در تهران و دیگری نوجوان ۱۷ ساله در ورامین بوده اند. همچنین ۳ واحد مسکونی در جنوب تهران تخریب شد که در این حادثه ۶ نفر مصدوم شدند.
مازندران و تلفات چهارشنبه سوری
در سال گذشته، رئیس مرکز فوریتهای پزشکی علوم پزشکی مازندران، شمار حادثه
دیدگان و مصدومان چهارشنبه آخر سال در استان را ۶۳ مورد بیان کرد و گفت: از این تعداد ۵۳ نفر مرد و ۱۳ نفر زن بوده و ۷۰ درصد در سنین ۱۵ تا ۳۰ ساله بوده اند.
فرهاد مصدری آسیب های ناشی از سوختگی دست را بیشترین حوادث برشمرد و گفت: در این حادثه یک نفر در بهشهر و یک نفر نیز در تنکابن از ناحیه چشمی دچار آسیب شدند که خوشبختانه چندان وخیم نبوده و بیمار بهشهری به بیمارستان بوعلی ساری منتقل شده است.
او گفت: در تنکابن هشت مورد آسیب را شاهد بودیم که یک بچه پنج ساله نیز بر اثر حوادث چهارشنبه آخر سال دچار مصدومیت شده بود و یک نفر نیز از ناحیه چشم دچار آسیب شد.
به گفته مصدری، خوشبختانه امسال شاهد قطع عضو و یا مجروحیت شدید نبودیم و هیچ بیماری برای درمان به خارج از استان اعزام نشده است.
او شمار آسیب دیگان چهارشنبه سوری سال گذشته را ۷۰ نفر اعلام کرد و گفت: از این تعداد ۵۳ نفر مرد و ۱۷ نفر زن بوده اند که ۶۵ نفر بصورت سرپایی درمان شده بودند.
به گفته مصدری، از مجموع حادثه دیدگان چهارشنبه آخر سال گذشته پنج نفر در بیمارستان بستری شده بودند و همچنین یک نفر دچار قطع سه انگشت در بابلسر شده بود.
توصیه های مهم به والدین
یکی از کارشناسان مواد محترقه در هشداری به والدین اظهار داشت: آنچه این روزها به عنوان ترقه و مواد محترقه و انفجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد،
نوعا به صورت ترکیبی است و همین موضوع سبب حساسیت این مواد شده تا جایی که گاه بر اثر جابجایی یا وارد شدن ضربه‌ای کوچک و رسیدن حرارت عمل کرده و منفجر می‌شود. گاهی بدون هیچ گونه محرکی و تنها به دلیل فعل و انفعالات شیمیایی یا ارتعاشات هوا نیز امکان فعال شدن و انفجار این مواد وجود دارد. به هر صورت انفجار این مواد سبب آزاد شدن ناگهانی حجم زیادی از انرژی و پرتاب ذرات و ایجاد حریق و صدای مهیب می‌شود که بروز خسارت جانی و مالی از نتایج آن است. در محیط‌های بسته اثر تخریبی این مواد فوق‌العاده بالا است به طوری که ۲۵۰ گرم از این مواد می‌تواند یک خانه با وسعت ۷۰ مترمربع را کاملا ویران کند و شیشه‌های چندین ساختن را تا شعاع ۲۵۰ متری محل انفجار بشکند.
وی با بیان اینکه برخی از کودکان و نوجوانان ممکن است برای تهیه مواد محترقه، به فروشگاه‌های رنگ، مواد شیمیایی و حتی داروخانه‌ها مراجعه کنند، گفت: مسئولان این قبیل فروشگاه‌ها باید توجه داشته باشند که از فروش این مواد به افراد مشکوک به ویژه در ایام منتهی به چهارشنبه آخر سال خودداری کنند.
بیشترین آسیب به چشم
با نزدیک شدن به چهارشنبه آخر سال اکثر افراد به ویژه نوجوانان تمایل به استفاده از مواد محترقه و منفجره دارند درحالی که گاهی اوقات براثر آن حوادث غیرقابل جبرانی ازجمله تخلیه چشم ونابینایی رخ می دهد.
یک جراح و فوق تخصص شبکیه در این باره می گوید: اگر بر اثر نفوذ مواد محترقه درسطح چشم و شدت آسیب دیدگی امکان درمان عفونت ها وجود نداشت چشم فرد باید تخلیه شود.
همچنین در صورتی که پارگی های سطح چشم بر اثر برخورد با مواد محترقه عمیق باشد چشم فرد باید تخلیه شود. اگر بر قرنیه چشم آسیب جدی وارد شود نیاز به پیوند قرنیه است اما اگر شدت آسیب دیدگی سطحی باشد نیاز به ترمیم وجود دارد. حوادث و سوختگی های چهارشنبه سوری به چند دسته تقسیم می شود اما شایع ترین آن برخورد مواد منفجره با چشم افراد است که تبعات جبران ناپذیری در پی دارد. گاهی اوقات به رغم فاصله داشتن فرد از محل، پس از پرتاب کردن مواد منفجره به دیوار؛شیشه و آتش، سنگ ریزه ها و خرده های شیشه به چشم آنان اصابت می کند و حادثه ساز می شود.
نوجوانان بیشتریت قربانیان
براساس آمارهای موجود، هر ساله بزرگ‌ترین قربانیان چهارشنبه‌سوری را نوجوانان تشکیل می‌دهند که علی‌رغم یادآوری آن در هر سال توسط رسانه‌ها، متاسفانه این آمار در هر سال باز هم بیشتر از میان نوجوانان قربانیان خود را اعلام می‌کند و جا دارد در این زمینه علاوه بر خود نوجوانان و مدارس، خانواده‌ها هم ضمن مراقبت ویژه، به تبیین خطرات و آسیب‌های جبران‌ناپذیر حوادث چهارشنبه‌سوری بپردازند تا بتدریج با فرهنگ‌سازی از بروز حوادث زیانبار توسط خود مردم جلوگیری بعمل آید هر چند همواره سودجویانی هستند که انتفاع خود را در فروش مواد محترقه جستجو می‌کنند و برایشان سلامت جامعه به‌خصوص نوجوانان هیچ جایگاهی ندارد.
