۲۰ فروردین روز ملی فناوری هسته ای بهانه ای شد تا بار دیگر از بزرگترین دستاورد دولت یازدهم و دوازدهم یعنی برجام از زاویه ای دیگری نگاه کنیم. مذاکراتی که پس از ۱۳ سال بالاخره به تأیید هر دو طرف رسید امّا به تعبیر رهبر انقلاب برای ایران چیزی جز خسارت محض به ارمغان نیاورد.

نگاه ما به برجام و دیگر اقدامات بین المللی دولت ها، قطعاً فراتر از نگاه حزبی خواهد بود چراکه نتیجه ی آن هرچه باشد متوجه تمام ملّت است. اگر فوایدی داشته باشد برای همه و اگر زیانی داشته باشد دامن گیر عموم مردم خواهد بود.

در برجام، نظام جمهوری اسلامی ایران از برخی مواضع خود عقب نشینی کرد تا نتیجه برای هر دوطرف مطلوب باشد و طرف مقابل نیز تمایلی برای به سرانجام رسیدن مذاکرات داشته باشد.

در این توافق، ما متعهد شدیم در قبال برخی امتیازات مانند رفع تحریم ها، آزاد شدن پول های بلوکه شده، تعلیق تحریم سوئیفت و مانند اینها، کارهایی در زمینه فناوری هسته ای انجام دهیم.

تکرار تعهدات ایران در این یادداشت ضرورتی ندارد، مهم اینست که ناظر ایران در انجام تعهداتش یعنی آژانس بین المللی انرژی اتمی، تأیید کرد که ایران به تعهدات خود به طور کامل پایبند بوده و به آنها عمل کرده است.

بیشترین دغدغه رهبر انقلاب و بسیاری از منتقدین برجام عدم پایبندی آمریکا به تعهدات بین المللی اش بود که به صورت گسترده در قالب سخنرانی، مقاله، مصاحبه و حتی پیام مستقیم به تیم مذاکره کننده و شخص رئیس جمهور گوشزد شد تا برای این احتمال، راهکارهای قابل اجرایی پیش بینی کنند.

امّا هرچه از اجرای برجام گذشت، سهل انگاری تیم مذاکره کننده ایران در این زمینه بیشتر آشکار شد.

یکی از شعارهای دولت یازدهم تعامل با دنیا و علی الخصوص ایالات متحده آمریکا بود، شعاری که با رؤیای رفع تمام تحریم ها علیه ایران، آزاد شدن پول های بلوکه شده و در نهایت رونق اقتصادی به توافق هسته ای یا همان برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) ختم شد.

برجام رؤیای بنفشی بود که روحانی آن را به آبِ خوردنِ مردم، جذب سرمایه های خارجی، رفع مشکلات محیط زیست، رونق در کسب و کار و اشتغال، رونق در صنعت و مانند اینها ربط داد تا نظر عمومی ملت را نسبت به این مسأله مثبت کند.

با گذشت چند سال از اجرای توافق به اصطلاح هسته ای، و پس از پذیرش محدودیت غنی سازی، تبدیل سایت فردو از مرکز غنی سازی به مرکز تحقیقاتی محض، خارج کردن ۷۰ درصد از سانتریفیوژهای غنی سازی شده ، محدودیت ذخیره اورانیوم به ۳۰۰ کیلوگرم در سال، تبدیل راکتور آب سنگین اراک به راکتور آب سبک و مانند اینها، هنوز طرف مقابل به نیمی از تعهداتش هم عمل نکرده است.

تحریم ها بجای لغو شدن به حالت تعلیق درآمد، بانک های بین المللی از ترس آمریکا حاضر به همکاری با ایران نشدند، تنها درصد کمی از پول های بلوکه شده آزاد شد و تحریم جدیدی با عناوین مختلف علیه ایران وضع شد.

دولت دوازدهم معتقد است که در صورت بدعهدی و عدم پایبندی طرف های مقابل به برجام، ایران در کمترین زمان ممکن می تواند فناوری هسته ای خود را به نقطه ی قبل از برجام برگرداند.

اما برخی از اقدامات ایران در برجام مانند فروش ۹۵ درصد از اورانیوم غنی شده به کشورهای خارجی، بازرسی از مراکز هسته ای کشور (در واقع افشای اطلاعات مراکز هسته ای) و حتی عدم تربیت دانشجوی دکتری در رشته مهندسی هسته ای، به چه مدت زمانی برای جبران نیاز دارد؟

حتی اگر تمام اینها بازسازی و جبران شود، چقدر زمان لازیم داریم تا دوباره مهندسین هسته ای مانند احمدی روشن و شهریاری و علیمحمدی تربیت کنیم؟

اگر همه این موارد را کنار یکدیگر بگذاریم، متوجه می شویم عبارت «خسارت محض» بهترین گزینه برای این توافقیست که حتی دولتمردان هم اقرار دارند عاید ایران از برجام «تقریباً هیچ» بوده است.

برجام چه با نگاه سیاسی برای جذب آراء مردم در آن مقطع از انتخابات، و چه با ساده اندیشی مسئولان دولتی و چه با هر نگاه و منطق دیگری به تصویب رسید تا تجربه ی دیگری مقابل ملت ایران قرار بگیرد.

تجربه ای که ثابت کرد با لبخند زدن به دشمن بزرگی مثل آمریکا و همپیمانان غربی و عربی اش، ذره ای از دشمنی و کینه ی آنها نسبت به این انقلاب و این مردم کاسته نمی شود.

برجام شاید بتواند مسیر رشد علمی و تکنولوژی ایران را کُند سازد، امّا قطعاً باعث بلوغ سیاسی هرچه بیشتر مردم خواهد شد.

توافق هسته ای بزرگترین دستاوردش این بود که ثابت کرد آمریکا قابل اعتماد نیست، امّا آیندگان تصویب ۲۰ دقیقه ای چنین مسأله مهمی در مجلس شورای اسلامی، گره زدن آب خوردن مردم به برجام، نادیده گرفتن تجربه های گذشته، شانه خالی کردن زیر بار مسئولیت پس از بدعهدی طرف مقابل، بالا بردن توقع مردم از برجام و بعدها انکار آن، و اینگونه رفتارهای مسئولان را فراموش نخواهند کرد.
*عمار فاطمی