پس از تک‌نرخی شدن بنزین در خرداد ۹۴ سهمیه‌بندی این فرآورده متوقف شد. این اقدام سبب شده است استفاده از کارت سوخت شخصی برای مردم هیچ مزیتی نداشته باشد و درنتیجه هم‌اکنون اغلب تراکنش‌های بنزین با کارت جایگاه‌ها انجام گیرد. تداوم این وضعیت در عمل به معنای حذف سامانۀ هوشمند سوخت است. این در حالی است که با توجه به نیمه‌تمام ماندن اهداف طرح کارت سوخت و سهمیه‌بندی بنزین (کنترل مصرف سوخت، کاهش قاچاق و تعدیل قیمت سوخت) حذف این سامانۀ هوشمند به صلاح نیست.

افزایش بی‌رویۀ تقاضای بنزین (مصرف+قاچاق) در سال‌های ۷۵ تا ۸۵، دولت‌مردان را بر آن داشت که طرح سهمیه‌بندی بنزین را با استفاده از سامانۀ هوشمند سوخت در سال ۸۶ اجرا کنند. با اجرای این طرح نه‌تنها رشد تقاضای بنزین کاملاً متوقف شد بلکه در سال ۸۶، نیاز به عرضۀ روزانۀ بنزین حدود ۱۲%، معادل ۹٫۲ میلیون لیتر، نسبت به سال ۸۵ کاهش یافت. این کاهش، در حالی رخ داد که پیش از اجرای طرح مذکور، تقاضای بنزین سالانه ۱۰% رشد داشت (تصویر زیر). با توجه به اینکه ۱٫۴ میلیون لیتر از کاهش تقاضای بنزین مرتبط با افزایش استفاده از CNG در آن بود، می‌توان گفت با اجرای طرح کار سوخت، فقط در سال ۸۶، مجموع مصرف سوخت و قاچاق بنزین روزانه حدود ۸ میلیون لیتر کاهش پیدا کرد.

از سوی دیگر، آمارهای رسمی و غیررسمی نشان می‌دهد پیش از اجرای طرح کارت سوخت، روزانه حدود ۳ تا ۱۰ میلیون لیتر بنزین به کشورهای همسایه قاچاق می‌شده است. در عین حال در سال ۹۲، مهدی ابویی، معاون وقت پیشگیری و هماهنگی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، اعلام کرد با اجرای طرح کارت سوخت با وجود اختلاف قابل توجه قیمت بنزین در کشور با این قیمت در اکثر کشورهای همسایه تقریباً قاچاق بنزین در کشور منتفی شد (خبرگزاری شانا؛ ۷ مرداد ۹۲). برهمین اساس، می‌توان با قاطعیت گفت که اجرای طرح کارت سوخت، فقط در سال ۸۶، حداقل از قاچاق روزانه ۳ میلیون لیتر بنزین جلوگیری کرده و در مجموع ۹ سال اجرای این طرح، در کمترین حالت، حداقل از قاچاق ۱۰ میلیارد لیتر بنزین ممانعت به عمل آمده است.

نقش‌آفرینی طرح کارت سوخت در توقف قاچاق بنزین تا حدی است که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، اولین نهادی بود که پس از تک‌نرخی شدن بنزین، پیشنهاد رسمی خود برای احیای سامانۀ هوشمند سوخت را به هیات دولت فرستاد. بر اساس پیشنهاد این ستاد، دولت می‌تواند با اخذ عوارض ۲۰ درصدی از کسانی که به‌جای کارت سوخت شخصی، از کارت جایگاه‌ها استفاده می‌کنند، بدون دونرخی کردن بنزین، سامانۀ هوشمند را از نابودی نجات دهد (خبرگزاری فارس، ۲۴ آذر ۹۴).

در هفته های اخیر، برخی مسئولان شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در اظهارنظرهای خود اعلام می‌کنند که با توجه به کاهش قیمت جهانی نفت و فرآورده‌ها، قاچاق بنزین سودده نیست و لذا برای جلوگیری از قاچاق، نیازی به سامانۀ هوشمند نداریم [۱]. اما باید در نظر داشت که اولاً بنابر آمارهای بین‌المللی، قیمت سوخت در اغلب کشورهای همسایه ۲ تا ۵ برابر قیمت داخل کشور است و همانطور که منصور ریاحی، قائم‌مقام مدیرعامل شرکت پخش، نیز اشاره داشته، قاچاق بنزین همچنان سودده است (خبرگزاری فارس، ۱۵ دی ۹۴). این در حالی است که هنوز هم هزینه‌های حمل و بارگیری و توزیع سوخت، در قالب یارانه به مردم داده می‌شود. ثانیاً پایین آمدن قیمت جهانی نفت موقتی است و ممکن است با افزایش مجدد قیمت نفت، قاچاق بنزین چرب‌ونرم‌تر شود!

از آنچه گفته شد مشخص می‌شود که چرا پس از تک‌نرخی شدن بنزین، لابی‌های قاچاق بنزین فعال شده و برای حذف کامل سامانۀ هوشمند به دولت فشار می‌آورند. لازم است دولت در مقابل این عناصر مقاومت کند و برای حفظ این سامانه و جلوگیری از بازگشت بحران قاچاق بنزین به کشور، اقدامات عملی انجام دهد.

محسن دانشمند

—————————————————————————-

منابع

۱- اعلام دلایل حذف کارت‌های بنزین/ عرضه کارتی گازوئیل متوقف نمی‌شود؛ خبرگزاری مهر؛ ۳۰ بهمن ۹۴