روزگاری مهندسی ژنتیک یا همان تولید انسان‌های دست‌ساز، یک شایعه بود، یا یک آرزو، در حد چند فیلم سینمایی در ژانر علمی-تخیلی. اما حالا یک واقعیت است و احتمالاً فردا، یک تهدید و فرصت.

پوتین در جشنواره جهانی جوانان و دانشجویان در سوچی، تهدیدهای آینده را بسیار خطرناک‌تر از تهدیدهای نسل گذشته دانست و هشدار داد اگر بشریت اصول اخلاقی را فراموش کند، ریسک دانش‌های جدید به تهدید واقعی مبدل می‌شود.

وی در مورد مهندسی ژنتیک گفت «ممکن است کسی تصور کند خیلی خوب است که مردم در آینده می‌توانند انسان‌هایی با ویژگی‌های خاص بیافرینند، مثلاً یک ریاضیدان، یا موسیقیدان برجسته، اما باید در نظر بگیریم که ممکن است در آینده یک سرباز بسازند، سربازی بدون ترس، بدون شفقت، بدون اینکه متأثر شود، یا حتی درد را احساس کند.» بنابر این نباید «بنیان‌های اخلاقی» را فراموش کنیم: «هر کاری که می‌کنیم باید ابتدا در نظر بگیریم که آیا به یک هدف واحد که همان تقویت بشریت است منجر می‌شود یا اینکه آن را تخریب می‌کند.»

احساس خطر پوتین بی‌جا نیست. کاری به مسکو نداریم که مانند هر دولت دیگری اینجا و آنجا در مسیر کمک به بشریت گام برمی‌دارد یا نه، اما دغدغه‌ای که بیان شده را شاید بتوان مهمترین تهدید نسل آینده دانست زیرا هر مشکل و تهدید دیگری تا زمانی که انسان‌ها باشند، امید به آگاهی‌بخشی و رفع آن تهدید وجود دارد، اما وقتی انسان‌ها خود در خدمت تهدیدکننده بشریت باشند و نتوان انسان واقعی را از دست‌ساز تشخیص داد، ….

کلیپی کوتاه از مبتکر مهندسی ژنتیک و چگونگی انجام آن

برای احساس خطر، کافی است به دو گزارش علمی در این زمینه دقت کنیم و ببینیم که هم اکنون نیز پروژه تولید انسان‌های دلخواه آغاز شده است:

۱- در سال‌های گذشته سه مرکز در چین به مهندسی ژنتیک جنین‌های انسان موفق شده‌اند. در یک مورد از آن که به سال ۲۰۱۵ میلادی برمی‌گردد، لینگ، شی، ژانگ و دینگ مدعی شده‌اند موفق به جداسازی ژن اچ‌بی‌بی از دی‌ان‌ای در سه جنین سه‌قطبی شده‌اند، اگر چه اذعان کرده‌اند نتایج ترمیم آن رضایت‌بخش نبوده است و تأکید کرده‌اند در پژوهش‌های بعدی باید پلت‌فرم ویژه‌ای جهت بهره‌گیری از فناوری کریسپر (CRISPR) در مورد هر یک از ژن‌ها طراحی کرد.

توجیه اخلاقی این پژوهش، آن بود که در جنین‌هایی انجام می‌شود که به دلیل ورود دو اسپرم در یک تخمک، امکان رشد و تولد ندارند (سه‌قطبی به همین معنا است)، بنابر این قرار نیست انسانی از این جنین به وجود آید و صرفاً امکان دستکاری ژن در جنین مورد بررسی قرار گرفته است.

دانلود مقاله کوتاه چهار دانشمند چینی در سال ۲۰۱۵ که نشان‌دهنده موفقیت در مهندسی ژنتیک جنین انسان بود

۲ – چند ماه پیش نشریه دانشگاه ام‌آی‌تی اعلام کرد پژوهشگران مرکز سلول‌های جنینی و ژن‌درمانی در دانشگاه سلامت و دانش واقع در ایالت اورگان آمریکا موفق شده‌اند با فناوری کریسپر به دستکاری در یک جنین اقدام کنند. گفته شد مسئول پروژه دانشمندی با نام میتالیپف است. وی همان کسی است که از سال ۲۰۰۷ میلادی نتایج پژوهش‌هایش در شبیه‌سازی انسان، دستکاری ژن‌های مرتبط با پوست در جنین و تولید اولین میمون دلخواه با مهندسی ژنتیک بسیاری را در جهان، شگفت‌زده و بسیاری را نیز نگران کرده است.

بار دیگر در نشریه دانشگاه ام‌آی‌تی اعلام شده است هدف تحقیقات میتالیپف که منجر به تغییر دی‌ان‌اِی تعداد زیادی از جنین‌های تک سلولی شده، رفع بیماری‌های ارثی است که از طریق ژن‌ها منتقل می‌شود، اما همان‌گونه که در گزارش آکادمی ملی علوم و آکادمی ملی پزشکی آمریکا آمده است، این فناوری «جای بحث و دقت فراوان دارد» زیرا هر تغییر ژنتیک، نه فقط در یک جنین و انسان رخ می‌دهد، بلکه به دلیل انتقال آن به فرزندانِ این انسان عملاً در نسل‌های بعد ماندگار می‌شود.

جمع‌بندی

مهندسی ژنتیک با شبیه‌سازی انسان تفاوت دارد، اما از آن فناوری بهره می‌گیرد (اولی رونوشت‌گرفتن از کل دی‌ان‌اِی یک فرد است و دومی برداشت بخشی از دی‌ان‌اِی و جاگذاری آن پس از ترمیم یا جاگذاریِ رونوشتِ بخشی از دی‌ان‌اِی دیگران) کمااینکه شبیه‌سازی انسان‌ها نیز از فناوری‌های گذشته بهره گرفته است. به نظر می‌رسد این مسیر علمی با شتاب در جریان است و همانطور که مشخص است، همان قدر که مهندسی ژنتیک، گزینه‌های بیشتری را نسبت به شبیه‌سازی انسان‌ها در اختیار دانشمندان قرار می‌دهد، تهدیدات بیشتری را نیز فراهم می‌کند.

برای مثال، پیش از این اگر یک فرد از روی یک دانشمند شبیه‌سازی شده بود، یک انسان بود با همان ویژگی‌های جسمی و البته تفاوت‌های روحی به دلیل محیط رشد و انتخاب‌های متفاوت. اما حالا اولاً مشخص نیست کدام نوزاد دست‌کاری ژنتیک شده، ثانیاً پنهان‌کاری در مورد اینکه کدامین بخش از دی‌ان‌اِی وی دستکاری شده راحتتر است، ثالثاً ممکن است آن نوزاد یک «انسان» عادی نباشد، بلکه برخی ویژگی‌های جسمی که با انسانیت وی در ارتباط است، مختل شده باشد.

قطعاً ایجاد بن‌بست در این مسیر پرشتاب علمی دشوار است، به ویژه با توجه به مزایای احتمالیِ آن در رفع بیماری‌های ارثی، اما امکان نظارت شدید بر آن برای جلوگیری از انحراف آن به سمت اهداف غیراخلاقی وجود دارد. این موضوع نیز مانند بحران تغییرات آب‌وهوایی یا آلودگی محیط زیست یا فساد اخلاقی،‌ مرز نمی‌شناسد و صرفاً با همکاری ملت‌ها و دولت‌ها پس از فهم پیامدهای تهدیدآمیز آن قابل رفع است.

منابع

https://sputniknews.com/world/201710211058434736-putin-future-technology-danger

http://edition.cnn.com/2017/07/27/health/crispr-human-embryos-genome-editing-bn/index.html

https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs13238-015-0153-5

https://www.geneticsandsociety.org/topics/human-genetic-modification

http://theconversation.com/worlds-first-genetically-modified-human-embryo-raises-ethical-concerns-40766

https://www.theguardian.com/science/2017/feb/14/major-report-prepares-ground-for-genetic-modification-of-human-embryos