از زمانیکه پرداخت یارانه ها از سال ۱۳۸۹ همزمان با میلاد امام رضا (ع) شروع شد تا به امروز یارانه نقدی به چالشی در دولت تبدیل شده که گاهی از حذف آن دم می زنند و گاهی نیز آن را مصیبت عظما می نامند.

حسن روحانی از زمان تبلیغات ریاست جمهوری در سال ۹۲ درباره یارانه ها و پول نقدی که دولت به صورت ماهیانه به حساب سرپرست خانوارها واریز می کند، اظهاراتی بر زبان راند و حتی تا آنجا پیش رفت که وعده داد تا اوضاع اقتصادی مردم به حدی خوب شود که دیگر به یارانه نیاز نداشته باشند.

– “هدفمندی یارانه‌ها حرکت قشنگی بود و مجلس از برنامه دوم و سوم به دنبال تحقق آن بود. اما ای کاش در اجرا همان طور که مجلس تصویب کرده بود، پیش می‌رفت چرا که قرار بود در هدفمندی‌ها به تولید هم برسیم.”، “هدفمندی یارانه عدالت بود و چون مصوبه مجلس و قانون است باید ادامه پیدا کند اما باید قانون را با دقت اجرا کرد و نواقص گذشته را جبران و اشکالات قبلی را رفع کرد.”، ” در دولت تدبیر و امید همراه با یارانه‌های نقدی، یارانه‌های کالایی نیز داده می‌شود تا اقشار ضعیف دیگر دغدغه معیشتی نداشته باشند؛ چرا که اساس اقتصاد دولت من آرامش به مردم و از بین بردن نگرانی است.”، “دولت تدبیر و امید به دنبال این است که آن‌چنان مردم را از درآمد سرشار کنند که اصلاً به یارانه ۴۵ هزار تومانی نیازی نداشته باشند.”، “امروز مردم زندگی خود را با پول یارانه تنظیم کرده‌اند و این بخش باید ادامه پیدا کند ولی در کنار آن باید کارهای دیگری هم انجام شود. چرا که بر اساس محاسبات کنونی ارزش ۴۵ هزار تومان یارانه به اندازه ۱۵ هزار تومان کاهش یافته بر همین اساس باید تورم را مهار کرد.”

به طور کلی هدفمندسازی یارانه‌ها یکی از مهمترین بخش ‌های طرح تحول اقتصادی است که به تغییر فرایند دادن یارانه‌ها می‌انجامد. در این فرایند با حذف تدریجی یارانه‌ها از مواد سوختی، مواد خوراکی، آب، برق و سایر اقلام در ایران نوع دادن تغییر می‌کند که بخشی از این یارانه‌های حذف شده (۶۰ درصد در سال ۱۳۹۰) به صورت نقدی به مردم پرداخت می‌شود و سایر درآمد این کار صرف کارهای عمرانی و فرهنگی می‌شود. این کار در اواخر دههٔ ۱۳۸۰ به اجرا گذاشته شد و بخش عمدهٔ آن در دههٔ ۱۳۹۰ انجام خواهد شد. از هدفمندسازی یارانه‌ها به عنوان بزرگترین طرح تاریخ اقتصادی ایران نام برده می‌شود.

دولت حسن روحانی با شعار وعده های اقتصادی و بهبود معیشت شهروندان ایرانی توانست سکان اجرایی را در دست گیرد. همانگونه که روحانی وعده داده بود که به نحوی اقتصاد را سرو سامان خواهد داد که مردم دیگر به یارانه نقدی نیاز پیدا نکنند اما برخلاف چنین وعده هایی، اقتصاد کشور در رکود بی سابقه ای به سر می برد و هزینه های خانوارهای ایرانی به نحوی افزایش یافته که خط فقر برای خانواده های چهار نفره به بالای سه میلیون تومان رسیده است.

یکی از مهم ترین شاخصه ای که رئیس جمهور بر آن تاکید داشت، احیای ۱۰۰ روز اقتصاد بود که نشانه های آن می بایست در بهبود بازار کار و افزایش درآمدها خود را عیان می کرد. وی در خرداد ۹۲ در گفتگوی ویژه خبری گفته بود: دولت تدبیر و امید به دنبال این است که آنچنان مردم را از درآمد سرشار کند که اصلاً به یارانه ۴۵ هزار تومانی نیازی نداشته باشند. »

به همین منظور روحانی ژنرال های اقتصادی خود را مامور ساخت تا تحرک اقتصادی جهت رشد و افزایش توسعه را روشن کنند. این در حالی است که نظام پرداخت دستمزدها برای کارگران و کارمندان در سطح نازلی به سر می برد و در صورتیکه کمک ها و یارانه های دولتی پرداخت نشود، اوضاع بسیار وخیم تر خواهد شد.

به خاطر اوضاع بد اقتصادی جامعه بود که بیش از ۹۰ درصد از مردم از یارانه های نقدی صرف نظر نکردند که باید آن را بزرگترین شکست دولت روحانی در حوزه اقتصادی و در نظرسنجی از مردم دانست. این در حالی بود که وزرای کابینه و اطرافیان رئیس جمهور، برخلاف وعده های انتخاباتی، به هر روشی دست زدند که در همان سال های اول دولت یارانه های نقدی را حذف کنند و آن را برخلاف رویه های اقتصادی مرسوم در دنیا دانستند.

رویکردهای لیبرالی دولتمردان در تضاد کامل با عدالت اقتصادی و رفاه برآمده از آن قرار دارد. علی طیب‌نیا گفته بود: “روزی که قرار است  یارانه‌های نقدی واریز شود آن روز برای ما «مصیبت عظما» است، زیرا با این شرایط درآمدی باید پرداخت‌های نقدی یارانه‌ها را انجام دهیم و این از مشکلات جدی ما در این دولت بوده و هست.”

بیژن زنگنه وزیر نفت هم در پاسخ به این درخواست؛ “احساس خود را درباره واژه هدفمندی یارانه‌ها بگویید”، گفت: “خیلی عذاب‌آور است.” وی از پرداخت یارانه نقدی همچون وزیر اقتصاد به‌عنوان یک مصیبت بزرگ یاد کرد و با اشاره به اینکه تقریباً ۸۰تا ۹۰ درصد درآمد ناشی از فروش شرکت گاز و ۸۰ درصد درآمد شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی از محل فروش فرآورده‌ها به هدفمندی یارانه‌ها اختصاص می‌یابد، اظهار داشت: “جمع کردن پول هدفمندی و رساندن به‌موقع آنها واقعاً «عذاب الیمی» است و همان‌طور که آقای طیب‌نیا وزیر اقتصاد نیز گفته‌اند، واقعاً عذاب‌آور است. بر همین اساس، بسیاری از شب‌ها از نگرانی اینکه چطور باید پول هدفمندی یارانه‌ها را تأمین کنیم، خوابم نمی‌برد.”

اما واقعیت های اقتصادی گویای مولفه های دیگری است. در حالیکه قیمت حامل های نفتی افزایش یافته و درآمدهای دولت از هدفمندی یارانه بیشتر شده ولی بازهم دولتمردان از عذاب الیم و مصیبت عظما سخن گفتند.

حال این افزایش درآمدها را در کنار کاهش ارزش پول ملی و در نتیجه کاهش قدرت خرید مردم قرار دهید تا مشخص شود که مبلغی که دولت بابت یارانه های نقدی به خانوارها پرداخت می کند، تنها بخش ناچیزی از هزینه ها را تامین می کند. با این حال دولت هیچ تلاشی برای افزایش مبلغ یارانه های نقدی نکرده و برخلاف وعده یارانه کالایی تنها با بی آبرویی برای افکار عمومی یک سری سبد کالا توزیع شد.

با نزدیک شدن به انتخابات، سیاست حذف یارانه ها نیز با کندی اجرا شد و به خاطر حساس بودن چنین سیاستی و احتمال تاثیرگذاری بر سبد آرای حسن روحانی، فعلا خبری از حذف یارانه بگیران نیست تا پس از انتخابات بار دیگر ژنرال های دولت سیاست حذف و تعدیل را اجرا کنند.