در ایران شکل‌گیری مناطق آزاد تجاری به پیشنهاد تئوری‌پردازان اقتصاد دولتی در سال‌های ۶۷ و ۶۸ برای عدم ضربه‌پذیری اقتصاد کشور از نوسانات صادرات نفتی، به طور محسوس مورد توجه قرار گرفت.

آمارهای سال ۶۷ نشان می‌دهند که صادرات نفتی کشور ایران در آن سال حدود ۷ میلیارد دلار شد، در حالی که همین درآمدهای ارزی در برخی از سال‌ها از ۲۰ میلیارد دلار فراتر رفته است بنابراین در برنامه اول، توسعه صادرات غیر نفتی به عنوان یک تصمیم قطعی و در این راستای تبصره ۱۹ برنامه اول توسعه، سه منطقه آزاد تجاری-صنعتی در کشور تصویب شد.

فلسفه مناطق آزاد، در فراموشی کامل
عملکرد مناطق آزاد در ایران به دلیل تطابق نداشتن با راهبرد توسعه موفق نبوده است.

در مازندران نیز به دلیل وجود منابع عظیم غیرنفتی و نفتی، وجود منطقه آزاد در بخش‌های توریستی، صنعتی لازم است و با توجه به تلاس گسترده در این زمینه همچنان ایجاد منطقه آزاد در این استان با چالش مواجه است.

در همین رابطه محمدعلی فیض‌پور کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌و‌گو با خبرنگار بلاغ، اظهار کرد: منطقه آزاد، قلمرو معینی از سرزمین اصلی است که در آن، تجارت آزاد با سایر نقاط جهان با قوانین خاص و متفاوت از سرزمین اصلی مجاز شناخته شده است.

وی خاطرنشان کرد: این مناطق با ایجاد مشوق‌ها و معافیت‌های متنوع سعی دارند که سرمایه‌گذاری خارجی را جذب و آن را در تولید کالاهای صادراتی مورد استفاده قرار دهند.

این کارشناس اقتصادی یادآور شد: مناطق آزاد با صادرات کالاهای کشور از آثار و مزایای مثبت صادرات و تجارت نظیر ایجاد اشتغال، رشد اقتصادی، توسعه منطقه‌ای برخوردار می‌شوند.

ژاله شادی‌طلب یکی دیگر از کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌و‌گو با خبرنگار بلاغ، با بیان اینکه مناطق آزاد تجاری در دنیا پدیده تازه‌ای نیست و به گذشته‌های دور در اوایل قرن هجدهم مربوط می‌شود، گفت: سنگاپور در سال ۱۷۰۴ و هنگ‌کنگ در سال ۱۸۴۲ صاحب مناطق آزاد تجاری بودند و امروز هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای کم توسعه یافته مناطق آزاد تجاری به وجود آمدند.

وی تصریح کرد: این مناطق تنها به کشورهای جهان سوم اختصاص ندارند و در کشورهای پیشرفته به ویژه امریکا تعدادشان بسیار زیاد است.

مناطق آزاد، آزادی کامل برای واردات
این کارشناس اقتصادی خاطرنشان کرد: در بیست سال گذشته در مفهوم مناطق آزاد تجاری تحولی ایجاد شد به طوری که امروزه مفهوم آن گسترده‌تر از تجارت صرف است و تولید و تجارت هر دو را شامل می‌شود.

شادی‌طلب یادآور شد: زمانیکه صحبت از مناطق آزاد تجاری است گستردگی مفهوم می‌تواند از منطقه به صرف تجاری تا منطقه‌ای را که در داخل تولید تا صادر می‌کند شامل شود.

این کارشناس اقتصادی با اشاره به اینکه تغییر در مفهوم منطقه آزاد تجاری در نتیجه دگرگونی در سیاست‌های اقتصادی دنیا و کشورهای جهان سوم به وجود آمده است، گفت: تغییرات استراتژی توسعه صنعتی از جایگزینی واردات به استراتژی توسعه صادرات موجب چنین تحولی در مفهوم «مناطق آزاد تجاری» شده که در استراتژی توسعه صادرات تولید برای صادرات و تجارت فارغ از سیاست‌های اجرایی و هرنوع قید و بندی انجام می‌گیرد و این استراتژی در مناطق آزاد تجاری – صنعتی رایج است.

وی با اشاره به اینکه در گذشته نه چندان دور پس از جنگ جهانی دوم سازمان‌های بین المللی ایجاد مناطق آزاد تجاری را تشویق می‌کردند، افزود: اما امروز همان سازمان‌ها مانند یونیدو UNIDO و UNCTAD کشورهای جهان سوم را به احتیاط و دقت بیشتر دعوت می‌کنند و توجه به تجربیات سایر کشورها را به شدت توصیه می‌کنند.

مناطق آزاد با کارکردی دگرگونه
شادی‌طلب با اشاره به این پرسش که چرا امروز چنین توصیه‌ای می شود، گفت: در ۳۰ سال گذشته در دنیا چه اتفاقی افتاده است که به‌جای تشویق کشورهای جهان سوم به ایجاد مناطق تجاری – صنعتی توصیه می‌شود که بیشتر احتیاط کنند.

در این راستا ولی‌الله نانواکناری نماینده مردم فریدونکنار و بابلسر در مجلس شورای اسلامی در گفت‌و‌گو با خبرنگار بلاغ، با اشاره به ایجاد منطقه آزاد در مازندران، اظهار کرد: منطقه آزاد در حال حاضر در لایحه برنامه بودجه زیرنظر وزارت اقتصاد قرار دارد و همچنان منتظر اعلام نظر آنها به مجلس برای تصمیم‌گیری هستیم.

وی تصریح کرد: دولت باید در این زمینه نظر خود را اعلام کند و برای تصویب به مجلس بیاید، اما با شرایط کنونی بعید به نظر می‌رسد تصویب شود هر چند باید دید چه در ادامه وضعیت چگونه می‌شود.

نماینده مردم فریدونکنار و بابلسر در مجلس شورای اسلامی در پاسخ به اینکه نظر مجمع نمایندگان در این خصوص چیست، خاطرنشان کرد: نگاه نمایندگان مازندران، این است که دولت این استان را در ایجاد منطقه آزاد یکپارچه ببینند و اگر قرار شد منطقه آزادی ایجاد شود، مازندران یکپارچه باشد.

دولت مازندران را یکپارچه ببیند
نانواکناری افزود: نگاه مجمع نمایندگان در حال حاضر این است که دولت به فریدونکنار و بابلسر به عنوان یک بخش، نوشهر بخشی دیگر و بندر امیرآباد بخشی دیگر از آن در مازندران یکپارچه توجه کند.

به گزارش بلاغ، امروزه کشورهای متفاوتی اعم از توسعه یافته و در حال توسعه با توجه به ویژگی مناطق آزاد تجاری صنعتی برای دستیابی به هدف‌هایی مانند توسعه اقتصاد ملی، جذب سرمایه‌های خارجی، استفاده از برتری‌های نسبی، ایجاد فرصت‌های شغلی، تربیت نیروی انسانی، افزایش درآمدهای ناشی از فعالیت‌های خدماتی، افزایش کارایی اقتصاد ملی، توسعه منطقه‌ای و تبدیل بخش‌های عقب‌مانده به قطب‌های توسعه، اقدام به ایجاد مناطق آزاد تجاری صنعتی کردند و جا دارد دولت در کنار مجمع نمایندگان مازندران هر چه زودتر در این خصوص تصمیم‌گیری کنند تا مردم این استان از بلاتکلیفی خارج شوند.