جاهلیت بشر از لحاظ دوره تاریخی به دو دوره جاهلیت اولی که مربوط به دوران قبل از بعثت رسول اکرم(ص) بود و جاهلیت ثانی که مرتبط با وضعیت جامعه دوران آخرالزمان است تقسیم می کنند. در بازتولید جاهلیت اولی نقل است که  امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه شریفه «لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولى‏» می فرمایند: « سَتَکُونُ جَاهِلِیَّهٌ أُخْرَى» جاهلیت دیگری نیر به زودی اتفاق خواهد افتاد. امیر المومنین علیه السلام نیز در حکمت ۳۶۹ نهج البلاغه، در تشریح شرایط جاهلیت مدرن  میفرمایند: «روزگاری بر مردم خواهد آمد که از قرآن جز نشانی و از اسلام جز نامی باقی نخواهد ماند. مسجدهای آنان در آن روزگار آبادان، اما از هدایت ویران است».

اما نکته مهم سرعت و شاخصه ها و ابزارهای جاهلیت مدرن به نسبت جاهلیت اولی است که در سایه تحول در فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی به مراتب با جاهلیت اولی متفاوت است. هرچند که در اصول و اهداف تحمیلی هر دو نوع جاهلیت می توان نقاط اشتراکی را یافت. هردو نوع جاهلیت به دنبال حذف خدا از جامعه بشری هستند و طاغوت و شیاطین را جایگزین مقصود و مطلوب بشریت کرده اند. فطرت و سرشت انسانی در اثر جاهلیت متحول شده و هدف خلقت انسان را تغییر می دهد. عقل و خرد در امور جامعه بشری بایکوت شده و حس و تجربه جایگزین آن در زندگی انسان می شود.

اما تفاوت میان این دو دوره از جاهلیت این است که در دوره جاهلیت ثانی دغدغه بشر نبود علم و دانش نیست بلکه بشر امروزی بحران فقر علم و دانش را طی کرده است ولیکن با وجود رشد علمی چالش های انسانی و اخلاقی او هم توسعه یافته است.

 سوال  مهم در این خصوص این است که ویژگی ها و شاخص های این جاهلیت ثانی که برخی از مفسرین و فلاسفه از آن به «جاهلیت مدرن» نام می برند چیست؟. در تبیین این مسٔله مهم به تفسیرهای مقام معظم رهبری  که در شرایط کنونی و در جایگاه رهبری جامعه اسلامی چالش های انسان و جهان مدرن را از نزدیک لمس کرده اند اشاره می کنیم.

«فقر فضاپل و حاکمیت رذاپل» با وجود پیشرفتهای مادّی

مقام معظم رهبری درخصوص چالش های امروز جامعه بشری با وجود توسعه علم در غرب میفرمایند:

«جاهلیّت به معنای وسیع عبارت است از غلبه و حاکمیّت نیروی شهوت و غضب انسانی بر محیط زندگی؛ این میشود جاهلیّت. جاهلیّت یعنی جوامع انسانی، تحت تأثیر تمایلات شهوی و غضبیِ عمدتاً فرمانروایان خود به شکلی دربیاید که فضائل در آن گم بشود و رذائل حاکم بشود؛ این میشود جاهلیّت.» (۲۶/ ۲/۹۴)

 اگر بشر به دانشهای مختلفی دست پیدا کند، اما روابط صحیح انسانی را نشناسد، دچار جهالت است. اگر بشر به اوج علم هم برسد، اما از لحاظ حقوق و احکام، قائل به دو گونه انسان و دو طبقه‌ی بشر باشد، این بشر جاهل است. اگر بشریت به پیشرفتهای مادّی هم برسد، اما بنای زندگی، بنای ظالمانه‌یی باشد؛ زورگویی بر زندگی مردم حاکم باشد؛ قدرتهای قوی، ضعفا را پایمال کنند؛ در دنیا نور معرفت و انسانیت نباشد؛ در دنیا فریب رایج باشد، باز هم همان جاهلیت است؛ اینهاست آن بلاهایی که بشر را دچار بدبختی و تیره‌روزی میکند(۱۲/۱۱/۷۰)

حاکمیت شهوت وغضب

رهبر معظم انقلاب شهوت‌رانی و همجنس‌بازی را بخش دیگر ارمغان تمدن امروز دانسته و میفرمایند: «جاهلیّت، امروز هم در دنیا وجود دارد؛ ما باید چشممان را باز کنیم و جاهلیّت را بشناسیم؛ امروز هم عیناً همین معنا وجود دارد؛ شهوت‌رانیِ بی‌حساب، بی‌مهار، بی‌منطق. امروز منطق شهوت‌رانی در دنیای غرب «تمایل» است؛ میگوییم چرا همجنس‌بازی را، همجنس‌گرایی را ترویج میکنید؟ میگویند خب، این یک تمایل بشری است؛ این منطقشان است. همینها که در عرصه‌ی شهوت‌رانی و عدم رعایت هیچ خطّ قرمزی در باب شهوات جنسی و شهوات گوناگون بشری ایستادگی و توقّف نمیکنند و پیش میروند، نوبت به قساوت که میرسد، همان وضعیّت را انسان اینجا هم مشاهده میکند: انسانها را میکُشند، بی‌گناه‌ها را میکُشند، بدون هیچ جرمی ملّتها را مورد سرکوب قرار میدهند؛ این جاهلیّتی است که امروز وجود دارد؛ جاهلیّت مدرن.» (۲۶/ ۲/۹۴)

سو استفاده از علم

بهره برداری از علم و دانش در راستای سیاستهای توسعه طلبانه غرب شاخصه دیگر جاهلیت مدرن از نظر آیت الله العظمی خامنه ای است که در همین خصوص اشاره داشته اند:امروز جاهلیّت، مسلّح و مجهّز است به سلاح علم، به سلاح دانش؛ یعنی علم که مایه‌ی رستگاری انسان باید باشد، وسیله‌ای شده است برای تیره‌روزی انسان، برای بدبختی جوامع بشری. آن کسانی که امروز به دنیا دارند زور میگویند، با تکیه‌ی به فراورده‌های دانش خود است که دارند زور میگویند؛ این سلاحی که دارند ساخته‌شده و فراورده‌ی دانش است، ابزارهای اطّلاعاتی که دارند، ابزارهای امنیّتی که دارند، ابزارهای عظیم تبلیغاتی که دارند، اینها فراورده‌های علم است؛ همه‌ی آنها در خدمت همان شهوت و غضب است. (۲۶/ ۲/۹۴)

تبرج زنانه

یکى از نشانه‌هاى جاهلیت اُولى، تبرج زنانه است. امروز یکى از عمده‌ترین مظاهر تمدن غربى، همین تبرج است؛ این همان جاهلیت است، منتها جاهلیتى که توانسته است خود را با سلاح تبلیغات مدرن مجهز بکند، حقایق را از چشم مردم بپوشاند؛ اینها را باید ما مسلمانها بفهمیم، اینها را باید بدانیم.(۶/۳/۹۳)

چه در جاهلیت قدیم و چه در جاهلیت قرن بیستم – سعی کرده‌اند که زن را تحقیر و کوچک کنند و او را دلبسته به همین زخارف و زینتهای ظاهری معرفی نمایند. (۲۶/۱۰/۶۸)