تانک تی ۷۲ در حقیقت نتیجه تلاش اتحاد جماهیر شوروی سابق برای توسعه یک تانک جدید و البته ارزان تر نسبت به مدل T-۶۴ بود که در سال ۱۹۷۱ میلادی وارد خدمت شد. شوروی ها دو تانک تی ۶۴ و تی ۸۰ را به عنوان دو سلاح پیشرفته و البته گران قیمت تر برای واحد های نخبه زرهی خود در نظر گرفته و تی ۷۲ نیز به عنوان دیگر تانک ارتش شوروی و البته گزینه ای مناسب برای صادرات برای متحدان این کشور مطرح شد. طبق آمارهای رسمی چیزی بیش از ۲۵ هزار دستگاه از این تانک تا به امروز به تولید رسیده و مدل های زیادی و بسته های ارتقاء فراوانی برای آن حتی توسط کشورهای غربی نیز ارائه شده است.

تانک تی ۷۲ ام ۱

تانک های تی ۷۲ سری ام و ام ۱ در حقیقت اولین مدل های صادراتی این خانواده بودند که در مدل ام، زره نسبت به تی ۷۲ آ در خدمت ارتش شوروی، کم تر و سیستم تسلیحاتی نیز تضعیف شده بود. همچنین در مدل ام ۱ زره تقویت شده و سیستم پرتابگر نارنجک های دود زا روی تانک نصب شده بود. یک قبضه توپ ۱۲۵ میلی متری بدون خان و یک موتور دیزل به قدرت ۷۸۰ اسب بخار از جمله تجهیزات مشترک در بین بسیاری از مدل های ابتدایی تانک تی ۷۲ است. در عین حال در بخش تجهیزات نظارتی و مراقبتی نیز عمده مدل های صادراتی آن زمان شوروی از کیفیت پایین تری نسبت به گونه های مخصوص ارتش این کشور برخوردار بودند.

ورود تی ۷۲ به ایران و تلاش برای ارتقاء آن

در همان زمان جنگ و در چندین مرحله، تعدادی از تانک های تی ۷۲ عراق از جمله سری ام توسط رزمندگان ایرانی به غنیمت گرفته شده و اولین صفحات آشنایی نیروهای خودی با این غول روسی رقم خورد. با تمام شدن جنگ و مطرح شدن بحث خریدهای تسلیحاتی از بلوک شرق، کشورمان خریدهایی از شوروی سابق و کشورهای اقماری آن انجام داده و در جریان آن، تانک های تی ۷۲ نیز عمدتا به صورت کیت (مدل اس) وارد کشور و پس از مونتاژ به یگان های مختلف ارتش و سپاه نیز تحویل داده شد. در این میان تعدادی از مدل ام نیز خریداری شده و در کنار تانک های غنیمت گرفته شده در اختیار یگان های زرهی سپاه قرار گرفت.

تانک تی ۷۲ ام ۱ عراقی که توسط نیروهای ایرانی غنیمت گرفته شده بود

در جریان نمایشگاه دستاوردهای ۴۰ ساله انقلاب اسلامی که ۲ سال قبل در مصلای تهران برگزار شد، برای اولین بار مراجعان و متخصصان با یک نمونه تانک تی ۷۲ مدرنیزه شده توسط سپاه پاسداران آشنا شدند اما در آن زمان اطلاعات زیادی در خصوص این به روز رسانی طرح نشده بود. روز شنبه هفتم تیر و در جریان بازدید سرلشکر سلامی فرمانده کل سپاه از دستاوردهای جهادخودکفایی نیروی زمینی سپاه تصاویر دیگری از این تانک تی ۷۲ ام ارتقاء پیدا کرده و مشخصات جدید آن منتشر شده که نشان از یک سری تغییرات بنیادی و تحولات مهم در این تانک دارد.

تانک تی ۷۲ ارتقاء یافته توسط سپاه در نمایشگاه دستاوردهای ۴۰ ساله انقلاب اسلامی در تهران

تانک تی ۷۲ ارتقاء یافته در مراسم رونمایی در جهاد خودکفایی نزسا

طبق این اطلاعات، در بخش ارتقاء سیستم های نظارتی، یک سیستم دیده بانی روزانه و شبانه به همراه سامانه دید حرارتی خنک شونده روی تانک نصب شده است. دوربین های خنک شونده یا به عبارت دیگر سرد شونده دارای مواد خنک کننده ای در درون سنسور خود هستند که با کاهش دمای این بخش کمک می کنند تا تصویر با کیفیت تری گرفته شود. در حقیقت دوربین های سرد شونده برای کاربردهایی است که شما به جزییات بیشتری و کیفیت تصویر بالاتری نیازی دارید. این سایت به کانال هدایت لیزری نیز مجهز شده و قابلیت شلیک موشک های هدایت لیزری پرتاب شونده از لوله تانک را نیز برای این تانک فراهم می کند؛ امری که در تانک های تی ۷۲ سری ام وجود نداشت.

یک سیستم کامپیوتری انجام محاسبات بالستیکی و یک مسافت سنج لیزری نیز در بخش کنترل آتش بر روی این تانک نصب شده است. سیستم های مسافت سنج لیزری در تانک ها معمولا به این صورت عمل می کنند که یک پرتوی لیزری به سمت هدف مورد نظر را پرتاب کرده و بازتاب آن به سمت تانک را محاسبه و در نتیجه فاصله دقیق با هدف را مشخص می کند. این پارامتر به همراه دیگر موارد به کامپیوتر محاسبه گر کمک می کند تا توپچی تانک به صورت دقیق تری هدف گیری را انجام دهد. برای راننده تانک نیز یک سیستم دید حرارتی نصب شده که در روز و شب کمک خواهد کرد تا عمل راندن تانک به صورت ساده تر انجام شود. سیستم حرکت در سمت، مخصوص حرکت برجک تانک نیز که در مدل اولیه به صورت دستی بوده، تبدیل به گونه الکترونیک شده است که حرکت را برای کاربران تانک آسان تر خواهد کرد.

بخشی از سیستم های مورد استفاده برای ارتقاء تی ۷۲ در نیروی زمینی سپاه

همچنین در بخش سیستم های حفاظتی در اطراف تانک و روی برجک آن زره های واکنشی انفجاری نسب شده است. این زره ها بر این اساس فعالیت می کنند که در زمان برخورد یک پرتابه به آنها منفجر شده و انرژی حاصل از انفجار آنها باعث نابودی یا انحراف پرتابه ضد زره می شود. به نظر می رسد از نمونه ای مشابه زره روسی کنتاک ۵ روی این تانک استفاده شده است. این زره بر روی تانک های سری تی ۹۰ نیز نصب شده و در جنگ سوریه در جریان یک دوئل معروف، موفق به دفع کردن برخورد یک تیر موشک تاو ۲ شلیک شده توسط تروریست ها و در نهایت حفظ تانک شده است.

نصب سیستم هشدار قفل لیزری و اخلالگر سیستم های هدایت لیزری و فروسرخ برای موشک های ضد زره از دیگر ارتقاء های انجام شده بر روی این تانک در بخش حفاظت به شمار می آید. نصب سیستم جایگاه تسلیحاتی برای کنترل از راه دور تیربار نصب شده روی برجک و قابلیت نصب سریعتر لوله اصلی تانک از بیرون -در شرایط میدان نبرد- از دیگر ارتقاء های انجام شده روی این تانک است که می توان از روی اطلاعات و تصاویر منتشره در این زمینه، به آن پی برد. آخرین مورد قابل ذکر در خصوص این تانک نیز بحث افزایش قدرت موتور به میزان ۱۵ درصد است که میزان نسبت رانش به وزن تانک را افزایش می دهد.

با مشاهده چنین تحولات مهم و مثبتی روی تانک مذکور، کاملا مشخص است که صنایع دفاعی و نیروهای مسلح کشورمان طی سالهای اخیر تحولات چشمگیر و مثبتی را در این حوزه محقق کرده اند و ارتقاء اخیر جهاد خودکفایی نیروی زمینی سپاه روی تانک تی ۷۲ و پروژه ارتقاء کرار از سوی وزارت دفاع روی تانک تی ۷۲ دو طرح خوب و استاندارد برای بازسازی قوای زرهی کشور هستند تا در آینده بتوان به بحث توسعه و ساخت تانک های جدید و پیشرفته تر ایرانی رسید.