نمد مالی یکی از صنایع دستی بومی و اصالت‌دار استان مازندران است که قدمتی کهن و دیرینه دارد. صنعتی برگرفته از داشته‌های طبیعی خدادادی که با ذوق و همت مردمان پیشین این دیار به ثمر می‌نشست و زیراندازی می‌شد از پشم حیوانات اهلی برای نشستن و گاه هم کلاه یا تن پوشی بلند که آن‌ها را از سرما محفوظ دارد.

نمدمالی نیز همچون لا‌ک‌تراشی از جمله صنایع دستی بومی استان است که از پیوند دوستانه و نزدیک انسان و طبیعت پیرامونش به بار می‌نشست و در این صنعت، تنها دست بود و پشم حیوانات و کمی آب… بی هیچ واسطه‌ای.

نمدمالی یکی از کهن‌ترین صنایع دستی بومی اهالی شمالی‌ترین خطه پهناور ایران است که در روزگاران نه چندان دور، برای خود برو و بیایی داشته و پای ثابت جهیزیه دختران این خطه بوده، اما طی یکی-دو دهه اخیر در کوچه پس کوچه‌های فراموشی گم شده است و کمتر کسی است که برای دیرکردن یا گمشدنش، حتی نگران هم شده باشد!

اگر نبودند استادکارانی پا به سن گذاشته که هم اکنون هم با تمام ناملایمات، دست از یادگار پدرانشان برنداشته‌اند، این صنعت به خاطره‌ای ناآشنا برای نسل امروز مبدل می‌شد و تلاش و استواری این بومیان وفادار به سنت‌ها و داشته‌های اصیل مازندرانی، بقای این صنعت را فراهم کرد.

نمد یا به زبان بومی مردمان شمال کشور “لَمه” در واقع زیراندازی است از پشم که برخلاف تصور خیلی‌ها، بافته نمی‌شود و همان‌طور که از اسمش پیدا است از مالیدن پشم دام توسط دست، به دست می‌آید، ابزارش آب داغ است و کمی زور بازو که با بهم هم تنیدگی الیاف پشم مرطوب شده با آب داغ و فشردن آن با ساعد دو دست، حاصل می‌شود.

هنری پر زحمت و برگرفته از اقلیم بومی منطقه که توانسته هنوز و با گذشت صدها سال حتی با پدیدآمدن زندگی شهری، به بقای هر چند دست و پا شکسته‌اش تداوم ببخشد و پا از گود نابرابر سنت و صنعت پَس نکشد.

برای اطلاع از آخرین وضعیت این هنر بومی که این سال‌ها حتی نفس‌هایش به شماره افتاد و به قول قدیمی‌ها، بوی حلوایش هم به مشام می‌رسید؛ به سراغ یکی از مسئولان متولی حفظ و احیای صنایع دستی مازندران رفتیم که در ذیل این گزارش، متن آن‌را می‌خوانید:

حسین ایزدی با بیان اینکه  در سوابق محصولاتی که اصالت‌دار و ریشه‌دار در صنایع دستی استان هستند، نمدمالی یکی از نمونه‌های بارز محسوب می‌شود؛ گفت:  این رشته از جمله صنایع دستی بومی استان بود که در حال انقراض و منسوخ شدن قرار داشت.

وی در خصوص پیشینه و سوابق تاریخی این صنعت افزود: آنچه را که سوابق تاریخی و نقل قول‌ها نشان می‌دهد از زمان خلقت حضرت آدم و حوا برای پوشش و زیرانداز بحث نمدمالی به میان آمد.

معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران خاطرنشان کرد: غالب پیغمبران ما شغل چوپانی را داشتند و این شغل می‌تواند منشا و ریشه این صنعت باشد چرا که مواد اولیه این صنعت، پشم جانوارنی مثل گوسفند می‌باشد.

این مسئول بیان کرد: یک روایتی هم هست که حضرت سلیمان(ع) که خود به شغل چوپانی مشغول بود، برای اینکه بتواند از سرما مصون بماند، تلاش کرد تا از پشم گوسفند، پارچه یا جامه‌ای را درست کند، اما هر چه تلاش کرد، این امر برایش مقدور نشد و لذا نگران و ناراحت شد و به گریه افتاد و اشکانش روی نمد ریخت.

ایزدی افزود: حضرت نمد را از روی عصبانیت به هم فشرد و دید که این الیاف به هم تنیده می‌شود و متوجه شد که با کمی رطوبت این الیاف در ه تنیده می‌شوند و گفته می‌شود از همین جا بود که جرقه نمد مالی زده شد.

وی عنوان کرد: علت اینکه نمد مالی به استان مازندران تسری کرد و در ادامه رواج چشمگیری پیدا کرد، به دلیل آن بود که مازندران استانی مرطوب و نمناکی است؛ پشم گوسفند هم وقتی با این نمناکی ممزوج می‌شود، به یک محصول محکم و با تنیدگی فشرده و مطلوب مبدل می‌شود که این امر موجب می‌شود تا در استان‌ مازندران، نمدهای بهتر و مرغوب‌تری تولید شود.

معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران مطرح کرد: در حال حاضر آن چه که برای قدمت این صنعت در مازندران، حدس می‌زنند قدمتی نزدیک به هزار سال قبل است.

این مسئول گفت: در گذشته قبل از آنکه بحث فرش به وجود بیاید، قبل از آنکه حرف بافته‌های داری و نساجی در مازندران به میان بیاید، تنها رشته نساجی و صنایع دستی ما همین صنعت نمد مالی بوده است.

وی خواست‌گاه فعالیت حال حاضر این صنعت در مازندران را شهرهای رامسر، بهشهر، بابل، آمل و برخی مناطق سوادکوه و حتی برخی از روستاهای شرق استان برشمرد و افزود: در حال حاضر حدود ۳۵ الی ۴۰ استادکار پیشکسوت این رشته شناسایی شده است؛ اما منشأ و مبدأ فعالیت استادکاران نمدمالی در مازندران، شهرستان رامسر است.

معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران تصریح کرد: روستای جواهرده رامسر به عنوان دهکده نمدمالی با حضور اساتیدی چون شاه‌نظری و مختاری قطب این رشته در مازندران و به نوعی کشور است که شاگردان فراوانی را تربیت کرده است و توانسته است دو مهر بین‌المللی یونسکو برای این رشته دریافت کند.

این مسئول اعلام کرد: پشم مورد نیاز نمدهای بافته شده در این دهکده از گوسفندان روستاییان همان منطقه تهیه می‌شود، رنگ‌های استفاده شده تماما طبیعی و از چوب درختانی نظیر انار و یا بوته تمشک گرفته می‌شود.

ایزدی گفت: نمدمالی کاری بسیار سخت و طاقت‌فرسا است اما وقتی خروجی آن را می‌بینی بسیار لذت بخش و شیرین است.

وی اضافه کرد: با احصای اساتید هنرمند این رشته در مازندران توانستیم این رشته را دوباره برقرار، بازنده و احیا کنیم و در شهرهای رامسر، بابل و بابلسر نزدیک به ۱۶۰ نفر آموزش داده شدند.

معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران تاکید کرد: شاید امروز نسل جوان ما دارای میل و رغبت چندانی برای فعالیت در این رشته نداشته باشند، اما ما کار آموزش و ایجاد انگیزه را آغاز کرده‌ایم.

این مسئول متذکر شد: در حال حاضر باید با تلفیق سنت و سلیقه امروز بازار پیش رفت و باید کمی از ضخامت نمد گذشته بکاهیم و کمی تلطیف‌ترش بکنیم؛ شاید امروزه نسل جدید بوی پشم محصولات نمدی را نپسندند اما استفاده ترکیبی از نمد و چرم در تولیدات، می‌تواند این مشکل را نیز مرتفع کند که در دست انجام است.

ایزدی یادآور شد: با آموزشی که انجام شد اساتید به روز شدند و تولیداتشان مطابق با سلیقه امروز بازار تغییر یافت و این روند بی شک به استقبال مردم از کالاها کمک خواهد کرد.

وی اظهار کرد: در رقابت این محصول با کالاهای خارجی هیچ نگرانی و مشکلی وجود ندارد چرا که نمدی در کالاهای خارجی وجود ندارد، مختص کشور ایران است و هیچ نمونه مشابه خارجی در بازار وجود ندارد که این خودش یک حسن برای ما محسوب می‌شود.

معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با بیان اینکه با توجه به اینکه نسل جوان امروز رغبتی به یادگیری و فعالیت این رشته طی سالیان اخیر از خود نشان نداد؛ تصریح کرد: این رشته طی یک دهه اخیر به مرز انقراض و منسوخ شدن رسید و اکنون البته توانستیم با برنامه‌های در دست اجرا، آن را احیا کنیم.

این مسئول در خصوص چالش‌های فعالان این رشته عنوان کرد: تهیه مواد اولیه و ادامه رویه تولید سنتی به‌جای تولید محصولاتی الهام گرفته از سنت و سلیقه به روز متناسب با نیاز بازار از عمده‌ترین چالش‌های پیش روی این صنعت است.

ایزدی با بیان اینکه محصولات نمدی به نسبت سایر محصولات صنایع دستی ما از قیمت مناسبی هم برخوردار است؛ اعلام کرد: به نسبت زحمتی که برای تولید این محصولات خرج می‌شود، قیمت آن بسیار ناچیز است و در دل بازار، بر خلاف سایر محصولات، مشتری اصلا قیمت محصول را سوال نمی‌کند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا محصولات نمدی مازندران تاکنون صادر هم شده است یا خیر؛ گفت: بله، تولیدات بومی ما به کشورهای ایتالیا، رومانی، سودان و امریکا صادر شده است.

معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران متذکر شد: نمد برای بسیاری از بیماران روماتیسمی و درد کمر توصیه شده است و در گذشته برای مداوای چنین بیمارانی از آن استفاده می‌شد.

این مسئول یادآور شد: نمد مالی یکی از صنایع بومی مازندران است که هم ثبت ملی شده و هم ثبت جهانی که توانسته دو مهر اصالت یونسکو را به خود اختصاص دهد.

ایزدی اذعان کرد: نمدمالی به عنوان یکی از رشته‌های دانشگاهی مصوب شده است اما هنوز به مرحله اجرا و تدریس نرسیده است.

وی با بیان اینکه یک هنرمند نباید دغدغه تهیه مواد اولیه و فروش محصول را داشته باشد؛ ادامه داد: بدنبال آن هستیم تا کار تهیه مواد اولیه و فروش تولیدات صنایع دستی را به شرکت‌هایی مجزا واگذار کنیم تا تمام دغدغه استادکار، تولید محصولاتی مرغوب و متناسب با نیاز و سلیقه روز باشد.

معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران اعلام کرد: در حال حاضر یکی از اقداماتی که باید برای این رشته در دستور کار قرار داد، ایجاد میل و انگیزه جوانان و نوجوانان استان به یادگیری و فعالیت این رشته کهن و قدیمی است؛ چرا که با مهاجرت روستاییان به شهر، این رشته منسوخ خواهد شد و باید آموزش آن را به نسل‌های امروز جدی برای توسعه و احیای این صنعت جدی بگیریم.

بنابراین گزارش، وقتی بدانیم که میانگین سنی استادکاران حال حاضر رشته نمدمالی مازندران بیش از ۵۰ سال است، بیش از بیش مسئله آموزش و ایجاد انگیزه در نسل امروز، رخ‌نمایی می‌کند و باید برای حفظ این یادگار کهن پدران گذشته این دیار، آستین‌ها را بالا زد، الیاف‌ها را مالید و نمدها را دوباره زینت‌بخش خانه‌هامان کرد.

یادمان باشد نمدمالی برای ما مازندرانی‌ها تنها یک شغل نیست، بلکه یک برگه زرین است در دل تاریخ، یک هنر است به قدمت همزیستی انسان با طبیعت، یک یادگار است از پدران و پدربزرگ‌هامان و ما از تاریخ، از هنر و از پدران‌مان دست نمی‌کشیم….