رزمایش پدافند هوایی ولایت ۹۷ هفته گذشته به صورت مشترک بین قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا(ص) ارتش و نیروی هوا فضای سپاه برگزار شد و القابی چون پرشلیک ترین مانور عملیاتی یگانهای پدافندی را به خود اختصاص داد. اگرچه به رسم همیشگی، اخبار و تصاویر مختلفی از این رزمایش منتشر شده اما در کنار اخبار رسمی، شواهدی مهم از اجرای تاکتیک ها و سامانه های جدیدی دیده می شود برای اولین بار مورد آزمایش قرار گرفتند ونشانگر ایجاد برخی ارتقاء ها و تغییرات خصوصا در ساختار پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران هستند.

چشمان جدید برای اورلیکن های ارتش

توپ های پدافند هوایی اورلیکن با کالیبر ۳۵ میلی متری از جمله خرید های باسابقه ایران از کشور سوییس بود که در جریان ۸ سال دفاع مقدس بارها و بارها به رویارویی با متجاوزان عراقی پرداخته و کارنامه ای درخشان در خصوص ساقط کردن پرنده های متجاوز بعثی را در کارنامه خود دارد. این توپ دو لول دارای نواخت تیر حدود ۱۱۰۰ گلوله در دقیقه بوده و می تواند تا ارتفاع ۴ کیلومتری را نیز پوشش بدهد. این سامانه در سالهای اخیر مورد برخی ارتقاء ها در داخل کشور قرار گرفته و سیستم هدایت راداری نیز برای آن تعریف شده اما در رزمایش ولایت ۹۷ شاهد حضور متفاوت این سلاح پدافندی بودیم.

در رژه نیروهای مسلح در ۳۱ شهریور ماه در تهران شاهد حضور یک خودروی سه محوره مجهز به توپ ۳۵ میلی متری اورلیکن بودیم که این سامانه در جریان رزمایش اخیر وارد میدان آزمایش شد. بر اساس اطلاعات اعلام شده، این سامانه دفاع ارتفاع پست متحرک، “حائل” نام دارد. اما در کنار حائل، سامانه کاوش و کنترل آتش سراج نیز به کار گرفته شده است. این سیستم ترکیبی از چندین سامانه اپتیک است که می تواند در شب و روز و همچنین در تمام شرایط آب و هوایی به صورت غیر فعال و بدون آزاد کردن هر گونه سیگنالی از خود به جستجوی آسمان اطراف پرداخته و در صورت کشف هدف یا کسب و قفل کردن بر روی آن اطلاعات لازم را به سامانه سلاح حائل منتقل و هدف را با دقت بالا مورد اصابت قرار دهد.

تلاشی مهم برای یک جایگزینی حساس در سازمان رزم پدافند ارتش

برای سالهای زیادی، موشک آمریکایی HAWK به عنوان ستون فقرات سازمان رزم پدافند هوایی ارتش شناخته می شد. این موشک بعد از سالهای جنگ تحمیلی تحت چندین مرحله ارتقاء و بروز رسانی قرار گرفته و به عنوان موشک شلمچه وارد سازمان رزم ارتش شدند. موشک شلمچه در این رزمایش نیز حضور داشته و با موفقیت هدف خود را مورد اصابت قرار داد.

اما از چند سال پیش پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به سلاحی جدید به نام سامانه پدافند هوایی تلاش مجهز به موشک های “صیاد” مسلح شده است. شکل ظاهری پرتابگرهای این سامانه همانند موشک انداز پاتریوت آمریکایی است و موشک به کار رفته در آن موشک صیاد است. این موشک در حقیقت حاصل تلاش ایرانی برای بهبود و همچنین تولید انبوه موشک آمریکایی استاندارد است که در سالهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی برای نیروی دریایی ارتش خریداری شده بود.

موشک صیاد و سامانه تلاش بیشتر و بیشتر در رزمایش ها و تمرینات قرارگاه پدافند هوایی ارتش دیده می شود و به نظر در حال کنار زدن موشک های هاوک و شلمچه در خدمت ارتش است. باید به این نکته مهم اشاره کرد که پلتفرم کلی موشک استاندارد همچنان در خدمت نیروی دریایی آمریکا به عنوان یک موشک پدافند برد متوسط و برد بلند قرار دارد و از پتانسیل های بسیار بالایی برای ارتقاء و به روز رسانی تا شاید حدود چند دهه بعد نیز برخوردار است.

در جریان این رزمایش همچنین از سامانه مرصاد رونمایی شد که به نظر می رسد از موشک هایی توسعه یافته بر پایه خانواده استاندارد بهره می برد. این سامانه دارای دو پرتابگر موشک بوده و بر روی یک کامیون سوار شده است.

سپاه رادار جدید را عملیاتی کرد

در رزمایش مشترک پدافند هوایی ولایت ۹۷، سامانه راداری سه بعدی و کنترل هواپیمای شکاری «بشیر» نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مورد بهره برداری عملیاتی قرار گرفت. استفاده از یک رادار سه بعدی و از نوع آرایه فازی توانایی بالایی را در برابر اقدامات جنگ الکترونیکی دشمن در اختیار نیروی هوا فضای سپاه می دهد. این رادار بر روی یک کشنده متحرک نصب شده است و می تواند به سرعت تغییر موضع بدهد. اطلاعات زیادی درباره رادار بشیر منتشر نشده است.

سوم خرداد و تور از طرف سپاه در رزمایش ولایت ۹۷

سامانه سوم خرداد مجهز به موشک های طائر به همراه سامانه پدافند هوایی ارتفاع پایین تور ام ۱ به عنوان اصلی ترین سامانه های تسلیحاتی سپاه در این رزمایش وارد کار شدند. سامانه سوم خرداد را می توان در حقیقت مدل ایرانی سامانه پدافند هوایی برد متوسط Buk روسی دانست. سامانه تور نیز در مهم ترین بخش دفاع ارتفاع پایین کشور در برابر تهدیداتی مثل موشک های کروز و ضد رادار محسوب می شود. بررسی تصاویر منتشره پس از برگزاری رزمایش نشان می دهد ظاهرا گونه جدید موشک طائر ۲  علاوه بر سامانه سوم خرداد، در سامانه طبس نیز بکار رفته است

رزمایش ولایت ۹۷ در حقیقت یک تمرین سنگین مشترک بین سپاه و ارتش برای مقابله با تهدیداتی در ارتفاع پایین و متوسط بود، لذا سامانه هایی مثل اس ۲۰۰ و اس ۳۰۰ در این تمرین حضور نداشتند اما سامانه های تور، سوم خرداد، تلاش و سامانه تسلیحاتی حائل به صورت خاص بر روی اهداف ارتفاع پایین و متوسط تمرکز کردند و سناریوهایی مثل مقابله با پهپاد، موشک های کروز و جنگنده های تاکتیکی را تمرین کردند. بر اساس آنچه اعلام شده تا پایان سال جاری سامانه باور ۳۷۳ به صورت رسمی تحویل نیروهای مسلح می شود و شاید در رزمایش بعدی نیروهای مسلح شاهد حضور برد بلند وطنی در کنار برد بلند روسی باشیم.

البته به نظر می رسد اقدامات کوچک اما مهمی چون استفاده از ۳ پهپاد جت کرار روی یک پرتابگر متحرک، تغییرات سامانه تور ام یک، ارتقاء سامانه های مربوط به “رعد” و استفاده از موشک های متنوع در سامانه های پدافندی مشهور کشورمان، از دیگر مواردی است که به دلیل مختلف، امکان تشریح رخدادهای مربوط به آن فعلا فراهم نیست.

با توجه به تنوع تهدیدات علیه کشورمان، طبیعتا نمی توان تمامی سامانه ها را در یک عملیات چند روزه به کار گرفت، اما مشاهده ارتقاء مداوم و استفاده از سامانه ها و زیرسامانه های جدید در هر کدام از رزمایش های نیروهای مسلح، این اطمینان و نوید را می دهد که سپاه، ارتش و وزارت دفاع به نقشه راه و اعتماد به نفس مناسبی جهت توسعه توان پدافند هوایی کشورمان به عنوان اولویت نخست نظامی در مقابله با تهدیدات دشمنان دست یافته اند؛ هرچند که هر سال، بیش از گذشته سایه تهدید نظامی از سر کشورمان دور می شود.