از قبل از شروع سال ۹۷ شاهد رشد دلار و سکه بودیم که پس از کنترل دولت این روند صعودی تا فروردین‌ماه سال جاری به تعویق افتاد. پس از جهش قیمت دلار و تعیین نرخ اجباری آن، راه‌های قانونی این بازار با یک شوک و رکود روبه‌رو شد اما دری بر روی فساد و دلالی باز شد که همچنان شاهد این روند در بازارهای ارز هستیم.

هم‌زمان با رشد دلار، سکه نیز با جهش روبه‌رو شد و دولت با طرح‌هایی همانند پیش‌فروش سکه هم نتوانست این رشد را کنترل کند. البته رشد نرخ سکه بیشتر بر پایه‌ی پارامترهای جهانی است و کنترل اجباری آن غیرممکن به نظر می رسد، مگر با پرداخت سوبسیدهایی با مبلغ کلان که کار منطقی به نظر نمی‌آید. اکنون نیز این بازار دوباره پس گذراندن دوره‌ای افزایش قیمت با شیب کم، دچار جهش و تلاطم شده است.

فعال شدن شرکت‌های کاغذی

دکتر جعفر قادری اقتصاددان و نماینده دوره‌های هشتم و نهم مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرنگار فارس در شیراز با انتقاد از سیاست‌های بانک مرکزی می‌گوید: آنچه این روزها بیشتر دردآور است عدم واکنش متولیان اقتصادی به تغییرات نرخ ارز و سکه است. انگار نه انگار که تحریمی در کار است و قرار است اتفاقی بیافتد!

این استاد دانشگاه معتقد است با سیاست‌های نامناسب ارزی و اعلام ارز تک‌نرخی، شرکت‌های کاغذی فعال شده و تقاضا برای دریافت کارت بازرگانی شدیداً افزایش یافته است. چراکه عده‌ای این تفاوت نرخ ارز را به عنوان یک کاسبی مناسب انتخاب کرده‌اند و مرغ دولت با اصرار بر ارز تک‌نرخی همچنان یک پا دارد.

قادری تصریح می‌کند: دولت بجای اینکه از این افزایش نرخ ارز برای صادرات استفاده کند، آن را به روزنه‌ای برای افزایش واردات تبدیل کرده است و در این شرایط همه به این نتیجه رسیده‌اند که اگر بتوانند ارز بگیرند و حتی کود حیوانی را هم وارد کنند منفعت می‌برند.

به اعتقاد قادری اصرار بر تحویل ارز صادراتی به نرخ ۴۲۰۰ تومانی جز زیان رساندن به صادرات ثمری ندارد و در این شرایط دولت بجای اینکه با افزایش نرخ سود بانکی نقدینگی‌ها را به بانک‌ها بکشاند، با افزایش فروش سکه خزانه را از طلا و ارز خالی می‌کند.

دولت کماکان در شوک خروج امریکا از برجام است

عضو سابق کمسیون‌های اقتصاد و برنامه‌وبودجه مجلس می‌گوید: دولت خیال کرده است با عرضه بیشتر سکه، ارز و خودرو می‌تواند قیمت آنها را کاهش دهد، غافل از اینکه این کالاها ماهیت سرمایه‌ای پیدا کرده‌اند. دولت با این اقدامات خود بیشترین خدمت را به دزدها می‌کند؛ این روزها اگر دزدها به هر خانه‌ای دستبرد بزنند مقادیر زیادی سکه و ارز را برای دزدی خواهند یافت.

نماینده ادوار شیراز در مجلس شورای اسلامی اضافه می‌کند: دولت بجای حذف موانع اداری و کشاندن نقدینگی به سمت تولید، تولیدکنندگان را تشویق به تعطیلی تولید و فروش تجهیزات و خرید ارز و سکه می‌کند.

قادری معتقد است شوک ناشی از خروج آمریکا از برجام، دولت را چنان گیج و مبهوت کرده که قدرت تصمیم‌گیری صحیح را از آن گرفته است و در ادامه تصریح می‌کند: دولت باید در این شرایط با ایجاد جذابیت در بازار بورس بخشی از این نقدینگی‌ها را به بازار سرمایه هدایت کند.

قادری در پایان تاکید می‌کند: با این بی‌انگیزگی‌ها و رخوتی که در دولت وجود دارد امید به اصلاح از بین رفته است. دولت باید بخود بیاید و برای واقعیت تحریم‌ها برنامه‌ریزی کند و با سخنرانی و انکار واقعیت‌ها مشکل دولت و مردم حل نخواهد شد.

اعتراف رئیس‌کل بانک مرکزی

بر مبنای آنچه خبرگزاری خانه ملت روز گذشته منتشر کرده، رئیس‌کل بانک مرکزی نیز به رانت ایجادشده از محل دلار ۴۲۰۰ تومانی اعتراف کرده؛ او گفته است ارز ۴۲۰۰ تومانی رانت ایجاد کرده است.

رئیس‌کل بانک مرکزی عنوان کرده است: اینکه مطرح می‌شود برخی‌ها با دلار ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی درصدد افزایش واردات هستند تا بتوانند کالاهای وارداتی را با قیمتی گران‌تر بفروشند، موضوعی است که بانک مرکزی در جریان آن است و اقدامات لازم در این خصوص صورت خواهد گرفت.

سیف تاکید کرد: تلاش می‌کنیم در آینده نقص‌ها در مورد مسائل ارزی کشور برطرف شود.

دلار ۴۲۰۰ تومانی باعث فساد و رانت

برای بررسی میدانی اثرات تغییر مداوم نرخ ارز و سکه، به سراغ یکی از کارشناسان بورس سکه در شیراز می‌روم. جهاد برزیگر در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس می‌گوید: روند صعودی سکه از سال ۹۴ آغاز شد و در طول این سال‌ها پایین هم نیامده؛ از تیر سال ۹۶ اعلام شد که در آینده رشد دلار را خواهیم داشت و همین‌طور هم شد و سکه و طلا روند رو به رشد پیدا کرد.

او بابیان این‌که در خصوص افزایش قیمت سکه و طلا کاری از دست دولت برنمی‌آید، افزود: البته دولت تعهدی ندارد و نمی‌تواند خارج از نرخ واقعی و به‌صورت دستوری دلار را روی قیمت ۴۲۰۰ نگه‌ دارد، چراکه باعث فساد و رانت می‌شود.

دلار دولتی به‌نفع واردکننده است، نه تولیدکننده

این کارشناس بورس سکه با اشاره به بانک مرکزی و بحث حواله‌های ارزی، تورم و نوسان دلار به‌عنوان پارامترهای مؤثر در افزایش قیمت سکه، بیان می‌کند: پالایشگاه‌ها و صادرکننده‌ها اجازه نخواهند داد که این اختلاف قیمت دلار پابرجا باشد؛ چراکه این وضعیت به نفع واردکننده است نه تولیدکننده، به‌عنوان‌مثال اگر کسی با دلار ۴۲۰۰ ماشین وارد کند با دلار حدود ۷ هزار تومان آن را می‌فروشد، ولی صادرکننده باید با دلار ۷ هزار تومان کار کند.

برزیگر بابیان این‌که درنهایت دلار به قیمت اصلی آن یعنی ۶۵۰۰ تومان می‌رسد و سکه نیز از ۲ میلیون تومان به سمت ۳ میلیون تومان حرکت می‌کند، ادامه می‌دهد: کسانی که می‌خواهند سکه و دلار بخرند از طریق بورس اقدام کنند، چون علاوه بر کمک به اقتصاد خانواده‌ی خود، به سرمایه‌گذاران، پالایشگاه‌ها و تولیدی‌ها کمک می‌شود و نتیجه‌ی آن ارتقاء اقتصاد کشور است.

او غول‌های بورس را کسانی که بیش از ۵۰ درصد سهام داشته باشند عنوان کرد و آن‌ها را تعیین‌کننده‌ی قیمت‌های اصلی دانست.

سوبسید به کالای اساسی، نه کالاهای لوکس

این کارشناس بورسِ سکه، قیمت‌های طلا و سکه را متأثر از قیمت جهانی می‌داند که دولت نمی‌تواند با آن مقابله کند و در ادامه می‌گوید: دولت نباید با تعیین نرخ ثابت و دادن انواع سوبسیدهای ارزی، آن‌ها را خرج مرفهین کنند، دولت متعهد به تعیین قیمت مناسب کالاهای اساسی مردم است، نه نرخ سکه و ارز.

برزیگر سکه را جزو دسته‌بندی کالاهای لوکس دانسته و معتقد است دولت تعهدی بر روی حواله‌های ارزی برای ارزان نگه‌داشتن آن برای کسانی که کالاهای لوکس و غیراساسی وارد می‌کنند، ندارد.

پیش‌فروش سکه توسط بانک‌ها، طرحی اشتباه

او اعتقاد دارد که دولت دیر یا زود مجبور به قبول قیمت واقعی دلار است و انتظار دلار کمتر از ۶۶۰۰ تومان را یک توهم دانسته و سوبسید دلاری را عامل فساد و ضرر به اقتصاد کشور و صادرکننده عنوان می‌کند.

این اقتصاددان بابیان این‌که در این شرایط ارزانی معنایی نمی‌دهد، تصریح می‌کند: هرکسی که وارد بازار سرمایه‌ای می‌شود باید دانش اقتصادی داشته باشد که بتواند از طریق مجاری قانونی، بانک و بورس بر روی کالاهای سرمایه‌ای، سرمایه‌گذاری کند.

برزیگر بابیان این‌که طرح پیش‌فروش سکه بانک‌ها یک طرح اشتباه است که باعث آسیب به این بازار می‌شود، خاطرنشان می‌کند: بورس در راستای حمایت از کالای داخلی است و باید بستر آموزشی برای ورود مردم به این بازار مهیا شود و قدرت خرید مردم در بورس را فراهم کنیم تا طلا که پشتوانه‌ی ریال است از بازار خارج نشده و در دست دولت باقی بماند.

*مفاسد اقتصادی حاصل پول بدون پشتوانه

او با اشاره به تولیدات پتروشیمی و عسلویه به‌عنوان بزرگ‌ترین پشتوانه‌ی ریال ایران، ادامه می‌دهد: چارچوب پولیِ بدون پشتوانه، مفاسد اقتصادی را به دنبال دارد که باید ارزش پول از طریق بورس و سرمایه‌گذاری در آن حفظ شود.

این کارشناس بورس سکه با اشاره به اهمیت و نقش بورس به‌ویژه در کالاهای سرمایه‌ای مانند سکه و دلار می‌گوید: بورس باعث می‌شود طلا در بازار و پول در چرخه اقتصاد و بانک مرکزی بماند و سرمایه‌های جذب‌شده را در تولید و در راستای اشتغال جوانان و حمایت از کالای ایرانی و مقابله با تحریم‌ها سرمایه‌گذاری کرد.

لزوم مقابله با اقتصاد ربوی

برای پیدا کردن راهکار جهت برون‌رفت ایران از این بحران به یادآوری بخشی از یادداشت منتشرشده سیدیاسر جبرائیلی در روزنامه وطن امروز می‌پردازم. این اقتصاددان می‌نویسد: «ایران باید با انعقاد پیمان‌های پولی که در سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه بر این امر تصریح و تأکید شده است، از وابستگی به یورو و دلار و بازوهای مالی غربی رها شود. مع‌الأسف پس از برجام، رویکرد دولت آقای روحانی تشدید این وابستگی بوده است.»

او در بخشی دیگر از این یادداشت می‌نویسد: «آنچه باعث کاهش ارزش ریال می‌شود، وابستگی به تولید خارجی است و باید با این وابستگی مقابله کرد. هر کالای خارجی که خریداری می‌شود، درواقع مردم در حال خرید ارز هستند. این حجم از تقاضا برای خرید ارز اگر مدیریت نشود، طبیعتاً باعث افزایش قیمت آن و درنتیجه کاهش ارزش ریال و قدرت خرید آن خواهد شد. این تقاضا باید با اِعمال محدودیت و ممنوعیت، مدیریت‌ شود و سطح آن به کمتر از عرضه ارز برسد.

سیاست‌هایی نظیر ارزپاشی یا توسل به سیاست‌های ربوی برای هدایت نقدینگی به محل‌های دیگر، این بحران را تشدید خواهد کرد. واردات کالای غیرضروری و مشابه داخلی را باید ممنوع کرد، از افزایش بدهی خارجی کشور جلوگیری کرد، هزینه‌های غیرضروری ارزی را متوقف کرد، هرجا توان داخلی برای اجرای پروژه‌ها وجود دارد باید از سپردن پروژه‌ها به شرکت‌های خارجی خودداری کرد و درنهایت، از وابستگی به ارزهای واسطه در تجارت خارجی خلاص شد. اجرای این سیاست‌ها، نه‌تنها ارزش ریال را در برابر ارزهای خارجی تقویت خواهد کرد، بلکه با صیانت از بازار ایران برای کالا و خدمات ایرانی، موجب رونق اشتغال و افزایش واقعی سطح رفاه مردم نیز خواهد شد.»

استفاده حداکثری از توان داخلی

به گزارش خبرگزاری فارس، به نظر می‌رسد راه‌حل برون‌رفت از بحران ارزی، اجرای اقتصاد مقاومتی بر پایه استفاده حداکثری از توان داخلی جهت جلوگیری از بالا رفتن تقاضای ارز به‌جای ایجاد بسترسازی اقتصاددانان لیبرالی برای پیوستن به اقتصاد ربوی غرب است.

دولت در این راه می‌تواند با کمک اقتصاددانان، کارشناسان و پژوهشگران اقتصاد اسلامی و اجرا کردن طرح‌های اقتصادی اسلامی همانند اقتصاد مقاومتی و مقابله با اقتصاد ربوی غرب، ارزش را به ریال ایران بازگردانده و اقتصاد ایران را ایمن کند. فرهنگ سرمایه‌گذاری در بورس و تولیدی‌ها به‌جای سرمایه‌گذاری در بازار سکه و ارز از راه‌کارهای کوتاه‌مدت و هم‌راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی است که دولت می‌تواند به دنبال آن باشد.

–

گزارش از سوزان رضایی